Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą chorobą, która może dotyczyć układu ruchu człowieka. Nie jest to jednak jedyna postać zwyrodnienia odcinka szyjnego kręgosłupa, która może doskwierać pacjentom. Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego może także przebiegać w formie dyskopatii bądź mielopatii.
Jakie są jego przyczyny? Jak się objawia?
Jak można je leczyć? Czy fizjoterapia może być pomocna?
Większość z nas jest narażona na formowanie się zwyrodnień w obrębie kręgosłupa. Otyłość, utrzymywanie niewłaściwej postawy czy przeciążanie kręgosłupa to tylko część czynników które mogą prowadzić do rozwoju tej choroby. Zwyrodnienia powstające w odcinku szyjnym kręgosłupa mogą być szczególnie niebezpieczne.
W Centrum KORE w Swarzędzu koło Poznania mamy duże doświadczenie w leczeniu objawów zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego.
Budowa kręgosłupa – czyli o tym jak zbudowany filar szkieletu człowieka?
Kręgosłup (łac. Columna vertebralis) jest jednym z najważniejszych elementów szkieletu człowieka. Pełni funkcję narządu podporowego (co oznacza, że pomaga w utrzymaniu pionowej postawy ciała), narządu ruchu, a także chroni rdzeń kręgowy przed uszkodzeniem.
Kręgosłup można podzielić na 5 odcinków:
- Szyjny – składający się z 7 kręgów,
- Piersiowy – składający się z 12 kręgów,
- Lędźwiowy – zbudowany z 5 kręgów,
- Krzyżowy – zbudowany z 5 kręgów zrośniętych w jedną kość krzyżową,
- Guziczny – kręgi guziczne również często zrośnięte są w kość guziczną.
Pomiędzy kręgami znajdują się krążki międzykręgowe. Są one zbudowane pierścienia włóknistego tworzonego przez włókna kolagenowe i elastyczne oraz z jądra miażdżystego – jest to środek krążka wypełniony substancją żelową.
Pełnią one funkcję amortyzującą oraz zmniejszają tarcie pomiędzy trzonami kręgów. Kręgosłup jest dodatkowo stabilizowany przez więzadła – podłużne i poprzeczne.
Zwyrodnienie kręgosłupa może dotyczyć każdej części kręgosłupa, ale w tym artykule skupimy się na zwyrodnieniach w odcinku szyjnym kręgosłupa.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – na czym polega?
Zwyrodnienie kręgosłupa to nic innego jak utrata prawidłowej struktury i funkcji kręgosłupa. Może być spowodowane starzeniem się organizmu, a więc wiekiem pacjenta, ale jego przyczyną mogą być również guzy czy infekcje.
Jak wcześniej wspomniano, zwyrodnienie kręgosłupa może dotyczyć każdego jego odcinka, ale również innych struktur występujących w obrębie kręgosłupa. Zatem uszkodzeniu mogą ulec:
- Kręgi i ich wyrostki kostne – w miarę zużywania się chrząstki stawowej mogą one ocierać się o siebie. Pobudza to wzrost tak zwanej ostrogi kostnej, a to może zmniejszać zakres ruchów w stawach, a także powodować ich sztywność i ból,
- Więzadła – mogą one utracić elastyczność, ulec usztywnieniu i uciskać korzenie nerwowe wychodzące z rdzenia kręgowego bądź na sam rdzeń kręgowy, co powoduje ból szyi a także mrowienie i drętwienie kończyn,
- Krążki międzykręgowe – te z biegiem lat stopniowo tracą zdolności amortyzacyjne, a także mogą ulec uszkodzeniom zwanych dyskopatiami,
- Rdzeń kręgowy – ta patologia jest nazywana mielopatią i zwykle jest wynikiem choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.
Na podstawie samego charakteru dolegliwości nie jest możliwe odróżnienie poszczególnych rodzajów zmian zwyrodnieniowych. Aby dowiedzieć się, czy u danego pacjenta problem leży w zwyrodnieniu krążków międzykręgowych, stawów międzywyrostkowych, stawów łączących kręgosłup i żebra, czy więzadeł kręgosłupa konieczne jest wykonanie badań obrazowych.
Mielopatia szyjna – czym się charakteryzuje?
Mielopatia jest to zespół objawów, które są wywołane uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Najczęstszą jej przyczyną jest choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa bądź zaburzenia ukrwienia rdzenia kręgowego. Inne przyczyny, które mogą prowadzić do mielopatii to m. in. przerzuty nowotworów do kości, bądź uraz czy choroby reumatyczne.
Występowanie objawów mielopatii jest spowodowane uciskiem na rdzeń kręgowy.
Objawy mielopatii zwykle są subtelne, szczególnie na początkowym etapie choroby. Jednak wraz z upływem czasu łagodne dolegliwości bólowe mogą zamienić się w poważne zaburzenia czuciowo-ruchowe, a nawet w porażenie czterokończynowe – dlatego nie należy bagatelizować swoich dolegliwości.
Warto zaznaczyć również, że nawet u 33% osób dotkniętych mielopatią szyjną, występują też zmiany w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, co może pogorszyć stan pacjenta i powodować bardziej rozległe objawy.
Zwykle pierwszym objawem mielopatii szyjnej są problemy dotyczące dłoni – pogorszenie charakteru pisma, trudności w chwytaniu przedmiotów, czy w zapinaniu guzików.
Dyskopatia szyjna – co to za choroba?
Dyskopatia jest chorobą krążków, potocznie zwanych dyskami, znajdujących się pomiędzy kręgami kręgosłupa (z wyjątkiem pierwszego i drugiego kręgu szyjnego – pomiędzy tymi kręgami nie ma dysku). Ich funkcją jest amortyzacja oraz zmniejszanie tarcia pomiędzy kręgami w czasie wykonywania ruchów.
Gdy dojdzie do ich zwyrodnienia tracą one uwodnienie, co prowadzi do zmniejszenia ich sprężystości. Odwodnienie krążków powoduje także zmianę ich kształtu.
Może to spowodować wysunięcie się krążka z przestrzeni międzykręgowej w stronę kanału kręgowego i spowodować ucisk rdzenia kręgowego, lub korzeni międzykręgowych. Taki stan potocznie jest określany „wypadnięciem dysku” i towarzyszą mu bardzo dotkliwe objawy.
Głównym objawem jest ból w okolicy szyi – może być punktowy lub rozlany. Ból może być ciągły, ale może również pojawiać się tylko podczas wykonywania niektórych czynności. Często promieniuje on do kończyn i może sprawić, że siła mięśniowa w kończynach górnych zmniejszy się.
Skutkuje to pojawieniem się problemów z utrzymaniem przedmiotów – pacjent często ma wrażenie, że przedmioty same wypadają mu z ręki.
Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa – czym się charakteryzuje?
Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa, czyli innymi słowy spondyloartroza charakteryzuje się bólem w okolicy przykręgosłupowej. Zwykle ból ten nasila się podczas wykonywania ruchów. Najczęściej ruchomość kręgosłupa również ulega zmniejszeniu, jednak w przebiegu tej choroby nigdy nie jest on całkowicie sztywny.
Najczęstszymi zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa są osteofity występujące na krawędzi trzonów kręgów. Nie wolno zapominać, że chorobie zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa mogą towarzyszyć zwyrodnienia w obrębie innych stawów, np. kolanowych czy biodrowych.
Jeśli zmiany zwyrodnieniowe znajdują się w więcej niż 3 stawach to mamy do czynienia z postacią wielostawową choroby zwyrodnieniowej stawów, a ta może wiązać się ze znacznym pogorszeniem jakości życia pacjenta.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – jak często występuje?
Na dolegliwości związane z kręgosłupem skarży się większość osób starszych. Choroba ta jest częsta u kobiet, które ukończyły 50 rok życia, a więc takich w okresie okołomenopauzalnym, bądź po menopauzalnym.
W tym okresie są one również bardziej podatne na osteoporozę, co może się przyczynić powstawaniu zwyrodnień w obrębie kręgosłupa.
Objawy choroby najczęściej pojawiają się pomiędzy 50 a 70 rokiem życia, ale nie tylko wiek jest ich przyczyną – pozostałe możliwe przyczyny zostały omówione w dalszej części artykułu.
Zmiany zwyrodnieniowe w różnych stawach (nie tylko w kręgosłupie szyjnym) można w badaniach obrazowych znaleźć nawet u około 80% osób po 55. roku życia – często jednak nie powodują one żadnych objawów klinicznych, dlatego często pacjenci nie zdają sobie sprawy, że je posiadają.
Zwyrodnienie kręgów szyjnych – jakie mogą być jego przyczyny?
Przyczyny występowania zwyrodnień w obrębie stawów można podzielić na dwie grupy:
- Pierwotne, czyli takie, kiedy przyczyna jest idiopatyczna, czyli nieznana, a choroba rozwija się w obrębie nieuszkodzonych dotychczas stawów, bez zadziałania żadnego czynnika, który mógłby doprowadzić do rozwinięcia się choroby,
- Wtórne, jeśli zadziałały pewne czynniki, które mogły spowodować uszkodzenie struktur stawowych lub zaburzenia w obrębie stawów, takich jak:
- Urazy – zarówno ostre, przewlekłe (wywołane np. obciążającą szyjny odcinek kręgosłupa pracą), a także pooperacyjne
- Wady postawy,
- Choroby metaboliczne – np. alkaptonuria, hemochromatoza, choroba Wilsona czy choroba Gauchera,
- Choroby endokrynologiczne – np. akromegalia, nadczynność przytarczyc, cukrzyca, niedoczynność tarczycy,
- Otyłość
- Dna moczanowa
- Reumatoidalne zapalenie stawów bądź inne zapalne choroby stawów,
Zwyrodnienie kręgów szyjnych – jakie czynniki mogą predysponować do choroby?
Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób, istnieją czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej. Można je podzielić na dwie grupy:
- Modyfikowalne – czyli takie, na które można wpłynąć:
- Otyłość – duża masa ciała sprzyja rozwojowi choroby zwyrodnieniowej, głównie ze względu na zbyt duże obciążenie stawów,
- Osłabienie mięśni otaczających staw,
- Uprawianie niektórych sportów – szczególnie takich, które powodują duże obciążenie dla odcinka szyjnego kręgosłupa,
- Zaburzenia budowy stawu np. wywołana jego niestabilnością po urazie
- Niemodyfikowalne – czyli takie, na które nie mamy żadnego wpływu:
- Wiek – jak już wspomniano, wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko powstawania zwyrodnień w obrębie kręgosłupa,
- Płeć żeńska – kobiety chorują częściej niż mężczyźni,
- Czynniki genetyczne.
Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego – jak dochodzi do powstawania zmian chorobowych?
Jak już wspomniano, czynnikiem mechanicznym, którzy leży u podłoża choroby zwyrodnieniowej stawów jest nadmierne ich obciążenie wynikające z:
- Zmniejszenia powierzchni obciążanej chrząstki stawowej,
- Nierównomiernego rozkładania się obciążenia (np. spowodowanego nieprawidłową budową stawu),
- Zwiększenia się siły nacisku na powierzchnie stawowe,
- Powtarzających się nagłych obciążeń stawu.
Czynniki te doprowadzają do zmian właściwości chrząstki stawowej oraz innych tkanek stawowych. Zmiany te często są źródłem ich uszkodzenia, które przekraczają zdolności regeneracyjne organizmu.
Pacjenci często zastanawiają się skąd biorą się objawy bólowe związane z chorobą zwyrodnieniową. Źródłem tych dolegliwości jest zwykle:
- Ucisk na rdzeń kręgowy bądź wychodzące z niego nerwy rdzeniowe (korzenie nerwowe),
- Podrażnienie zakończeń nerwowych znajdujących się w okostnej,
- Niefizjologiczne napinanie się więzadeł spowodowane niestabilnością kręgosłupa,
- Długotrwałe, wzmożone napięcie mięśni okołostawowych.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – jakie powoduje objawy?
Objawy zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego początkowo zwykle są bardzo dyskretne. W początkowych stadiach choroby występują tylko podczas wykonywania ruchów i nie występują w spoczynku.
Ból ten często promieniuje do kończyn górnych – jest to spowodowane uciskiem na korzenie nerwowe.
Może to powodować trudności z utrzymaniem przedmiotów w rękach, a także z wykonywaniem czynności, które wymagają zręczności palców, takich jak np. zapinanie guzików. Często te początkowe objawy są ignorowane przez pacjentów, często oni obwiniają o te objawy o spanie w złej pozycji w nocy bądź o zwykłą niezdarność.
Jednak takie objawy mogą świadczyć o poważnej chorobie i nie można ich bagatelizować. Wraz z upływem czasu objawy te mogą pojawiać się także w spoczynku lub w nocy, utrudniając pacjentowi spokojny sen.
Silny ból może także ograniczać możliwości poruszania szyją powodując jej sztywność.
Oprócz bólu szyi i trudności z utrzymaniem przedmiotów w dłoniach, pacjenci również często skarżą się na mrowienie, drętwienie, a nawet osłabienie czy utratę czucia w obu kończynach górnych (drętwienie rąk) lub w jednej z nich.
Choroba ta zwykle przebiega z okresami stabilizacji, w których objawy mają małe nasilenie i występują tylko w ruchu oraz z okresami zaostrzeń. Podczas zaostrzenia ból jest bardziej nasilony, a objawy występują także w spoczynku i w nocy.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego a bóle głowy – czy mogą współwystępować?
Zwyrodnienia, które występują w obrębie szyjnego odcinka kręgosłupa mogą powodować również ból głowy. Jedną z postaci zwyrodnień, w której do tego dochodzi jest zespół Barrego-Lieou – przy ruchach głowy dochodzi do podrażnienia nerwów, a także zwężenia tętnic kręgowych, co przyczynia się do bólów głowy, zawrotów głowy, a także zaburzeń równowagi i oczopląsu.
Z tymi objawami mogą także współwystępować szumy uszne.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – w jaki sposób jest diagnozowane?
Jak już wspomniano, nie jest możliwe ustalenie źródła choroby na podstawie samego wywiadu. Nawet bardzo dokładny opis dolegliwości odczuwanych bez pacjenta nie pozwoli na ustalenie dokładnej diagnozy. W tym celu konieczne jest wykonanie badań dodatkowych – w tym przypadku są to badania obrazowe.
Najczęściej wykonywane jest zdjęcie rentgenowskie oraz rezonans magnetyczny. Decyzję o tym czy będzie konieczna dalsza diagnostyka podejmie lekarz prowadzący.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – czy ćwiczenia mogą pomóc?
Ćwiczenia mogą być bardzo ważnym filarem w zwalczaniu objawów doskwierającym osobom ze zwyrodnieniami w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa. Ćwiczenia mogą także pomóc osobom, które posiadają jakieś z czynników ryzyka choroby – mogą sprawić, że objawy pojawią się później, lub nawet nigdy się nie pojawią.
W przypadku osób, które już borykają się z objawami choroby, rozpoczęcie ćwiczeń powinna poprzedzić konsultacja za specjalistą. Ćwiczenia te powinien dobrać do każdej osoby i jej możliwości doświadczony fizjoterapeuta – to zapewni uzyskanie optymalnych efektów terapeutycznych.
Współpraca z fizjoterapeutą jest szczególnie ważna na początku – pokaże on i nauczy odpowiednich ćwiczeń, które w późniejszym etapie można wykonywać samodzielnie w domu.
Ćwiczenia na kręgosłup szyjny można podzielić na trzy grupy:
- ćwiczenia rozciągające,
- ćwiczenia wzmacniające mięśnie szyi,
- ćwiczenia motywujące.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – w jaki sposób można je leczyć?
Leczenie zwyrodnień kręgosłupa szyjnego jest zależne od postaci pod jaką się to zwyrodnienie ujawnia. W zależności od tego, czy mamy do czynienia z. chorobą zwyrodnieniową, dyskopatią czy mielopatią postępowanie może być inne.
Z tego względu bardzo istotna jest konsultacja i sprecyzowanie źródła problemu.
Niezbędnym elementem leczenia jest wbrew pozorom postępowanie niefarmakologiczne. Składają się na nie:
- Utrata nadmiarowych kilogramów i utrzymanie prawidłowej masy ciała- nadwaga, szczególnie w latach młodzieńczych zwiększa ryzyko zachorowania oraz cięższego przebiegu choroby zwyrodnieniowej. Pomocna może być nawet niewielka utrata masy ciała – zmniejsza zarówno ból jak i zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe,
- Ćwiczenia fizyczne – odpowiednio dobrane przez fizjoterapeutę zmniejszają dolegliwości bólowe i poprawiają jakość życia pacjenta,
- Odciążenie stawu – czasami nawet w formie zastosowania kołnierza ortopedycznego,
- Krioterapia bądź okłady z lodu – zmniejsza ból, a także objawy zapalenia,
- Ciepłe okłady – również mogą zmniejszać ból, ale również działać rozluźniająco na mięśnie przykręgosłupowe,
- Właściwa edukacja – pacjent powinien zdawać sobie sprawę na czym polega jego choroba i jak można sobie z nią poradzić.
W większości przypadków postępowanie niefarmakologiczne nie jest wystarczające – często konieczne jest zastosowanie leków, a w niektórych wypadkach także leczenie operacyjne.
Leki, które są wykorzystywane w terapii choroby zwyrodnieniowej to między innymi:
- Leki przeciwbólowe – poprawiają one jakość życia i zmniejszają dolegliwości bólowe, ale niestety nie ma istotnego wpływu na zatrzymanie postępu choroby. Mogą być one stosowane doustnie lub miejscowo, w formie żelów. Są to np.:
- Paracetamol,
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (do tej grupy należą między innymi ibuprofen, ketoprofen czy diklofenak),
- Tramadol,
- Wolno działające leki objawowe, takie jak siarczan chondtoityny, glukozamina czy diacereina – jednak badania niestety nie wykazały ich skuteczności.
Niektórzy chorzy próbują też łagodzić objawy za pomocą preparatów ziołowych. Badania naukowe nie wykazały ich skuteczności, jednak wielu pacjentów decyduje się na ich zastosowanie. Są to na przykład:
- Wyciąg z hakorośli rozesłanej (Harpagophytum procumbens),
- Wyciąg z imbiru (Rhizoma zingiberis),
- Żywica kadzidłowca – zawiera kwas bosweliowy,
- Kompleks lipidów uzyskany z zielonych małży nowozelandzkich,
- Sproszkowane owoce głogu,
W niektórych przypadkach konieczne jest także zastosowanie leczenia operacyjnego na przykąłd w celu usunięcia fragmentu krążka międzykręgowego, który uciska na korzeń nerwowy bądź rdzeń kręgowy (w przypadku dyskopatii szyjnej).
Leczenie to powinno być poprzedzone konsultacją ortopedyczną i neurochirurgiczną w celu oceny tego, czy operacja ma szanse przynieść realne korzyści dla pacjenta, ponieważ wiąże się ona z dużym ryzykiem.
Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego – czy można całkowicie je wyleczyć?
Niestety nie mamy dobrych wieści. Choroby zwyrodnieniowej nie jest możliwe, mimo prowadzonych w tym kierunku badań. Bez właściwego postępowania, choroba postępuje.
Wraz z upływem czasu może ona doprowadzić do przewlekłego bólu i pogorszenia jakości życia. Pocieszające jednak jest to, że odpowiednie leczenie, fizjoterapia i zmiana trybu życia może spowolnić rozwój zmian zwyrodnieniowych i łagodzić doskwierające objawy.
Jak fizjoterapeuta może pomóc w zwalczaniu objawów zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego?
Jak już wspomniano, fizjoterapia stanowi ważny element łagodzenia objawów spowodowanych zwyrodnieniami w obrębie kręgosłupa szyjnego. Fizjoterapeuta dobierze do konkretnego pacjenta zestaw ćwiczeń, które sprawią, że objawy będą mniej dotkliwe. Celem tych ćwiczeń jest:
- przywrócenie pacjentowi zdolności do wykonywania ruchów szyi bez towarzyszącego tej czynności bólu,
- zwiększenia ruchomości szyi,
- zmniejszenie bólu odczuwanego przez chorego – zarówno bólu szyi jak i opisanych wcześniej objawów dotyczących dłoni,
- poprawa siły mięśniowej w szyi jak i w dłoniach,
- nauczenie pacjenta odpowiednich nawyków ruchowych, tak aby nie pogłębiać choroby.
Przy zwyrodnieniach odcinka szyjnego mogą pomóc także inne metody fizjoterapii. Należą do nich:
- masaże – mające funkcję leczniczą, ale także relaksującą,
- jonoforeza,
- laseroterapia – ma działanie przeciwbólowe, regenerujące oraz poprawiające krążenie,
- prądy TENS – są formą elektroterapii, mają działanie przeciwbólowe,
- kinesiotaping,
- krioterapia,
Z tego względu ważne jest, aby wybrać kompleksowe centrum rehabilitacji – pozwoli to na zastosowanie wszystkich metod, które mogą pomóc danemu pacjentowi.
Umów się na leczenie:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
OPINIE O NAS:
Specjaliści KORE
Bibliografia:
- Irena Zimmermann-Górska, Grzegorz Goncerz, Leszek Szczepański – Choroba zwyrodnieniowa stawów, Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.13.
- Piotr Adrian Klimiuk, Anna Kuryliszyn-Moskal – Choroba zwyrodnieniowa stawów, http://podyplomie.pl/products/2617 https://podyplomie.pl/system/products/sample_pdfs/000/002/617/original/8_reumatologia_wyd2.pdf
- Zofia Guła, dr med. Mariusz Korkosz- Choroba zwyrodnieniowa stawów, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/65000,choroba-zwyrodnieniowa-stawow
- Adrian Jurewicz – Zwyrodnienia kręgosłupa – objawy, diagnostyka i leczenie, https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-ukladu-ruchu,zwyrodnienia-kregoslupa—objawy–diagnostyka-i-leczenie,artykul,87512168.html
- dr hab. n. med. Kazimierz Tomczykiewicz – Mielopatia szyjna – przyczyny, diagnostyka różnicowa i postępowanie https://podyplomie.pl/neurologia/34463,mielopatia-szyjna-przyczyny-diagnostyka-roznicowa-i-postepowanie
- Karolina Stępień- Dyskopatia w odcinku szyjnym kręgosłupa, https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/247230,dyskopatia-w-odcinku-szyjnym-kregoslupa
- Ćwiczenia na kręgosłup szyjny – rodzaje ćwiczeń i jak je wykonywać, https://www.medonet.pl/cwicze-w-domu/cwiczenia-na-zdrowy-kregoslup,cwiczenia–kregoslup-szyjny–joga–praca–fizjoterapia–rehabilitacja,artykul,74002471.html
- https://signum-bialystok.pl/cwiczenia-na-kregoslup-szyjny-zalecane-w-fizjoterapii/
- Adrian Jurewicz – Dyskopatia szyjna – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rehabilitacja https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-ukladu-ruchu,dyskopatia-szyjna—przyczyny–objawy–diagnostyka–leczenie–rehabilitacja,artykul,54630560.html#dyskopatia-szyjna-objawy
Natalia Kubiś – Redaktor medyczny
Studiuje Medycynę na kierunku lekarskim w Collegium Medicum UJK w Kielcach. Zajmuje się tworzeniem artykułów medycznych. Interesuje się ortopedią, rehabilitacją, okulistyką i ginekologią. Na co dzień jest miłośniczką podróży i dobrych książek.
Data publikacji: 08.05.2023
Data ostatniej aktualizacji: 11.07.2023
