Rezonans magnetyczny – na czym jest badanie MRI głowy, kręgosłupa i kolana?

Czym jest rezonans magnetyczny?

Rezonans magnetyczny (RM, MRI – magnetic resonance imaging) to nieinwazyjna metoda obrazowania ciała człowieka, umożliwiająca uzyskiwanie dowolnych obrazów przekrojów ciała bez udziału promieniowania jonizującego.

Sposób, w jaki za pomocą rezonansu magnetycznego powstaje obraz, jest dosyć skomplikowany. Urządzenie to wykorzystuje zjawisko spinu, czyli kołysania się jądra atomowego wodoru. To właśnie wodór wykorzystywany jest w MRI i dzięki temu, że jest on również m.in. składnikiem powszechnie występującej w naszym organizmie wody, za pomocą tego badania można ocenić parametry takie jak stopień uwodnienia tkanek ciała.

Działanie rezonansu magnetycznego jest w rzeczywistości znacznie bardziej skomplikowane, jednak na podstawie uzyskanych danych można wyciągnąć wiele informacji o stanie zdrowia.

Rezonans magnetyczny z kontrastem

W niektórych przypadkach uzyskanie obrazu podczas MRI wymaga użycia specjalnych środków kontrastujących. Pozwalają one na lepsze uwidocznienie badanych struktur. Środki kontrastowe są substancjami chemicznymi, używanymi w badaniach diagnostycznych.

Oprócz rezonansu magnetycznego używane są przede wszystkim w tomografii komputerowej czy angiografii (badaniu naczyń). Ich rolą jest polepszenie jakości uzyskiwanych obrazów narządów wewnętrznych człowieka, poprzez zwiększenie kontrastu (różnicy kolorów) pomiędzy obrazowanymi tkankami.

Środki kontrastowe nie barwią tkanek i narządów w znaczeniu dosłownym, a jedynie zmieniają sposób, w jaki wzajemnie oddziałują między sobą tkanki i urządzenie wysyłające specyficzne promieniowanie.

Zwiększa to skuteczność diagnostyki, ponieważ możliwe jest uzyskanie większej liczby szczegółów badanych narządów i uwidocznienie ewentualnych zmian chorobowych, np. ognisk zapalnych, guzów i blizn będących pozostałościami po uszkodzeniach tkanek.

W diagnostyce MRI jako kontrast powszechnie używane są związki gadolinu, będącego pierwiastkiem – metalem.

Zaletą środków kontrastowych na bazie gadolinu w porównaniu ze środkami stosowanymi w badaniach rentgenowskich (np. TK) jest większe bezpieczeństwo w przypadku chorych z niewydolnością nerek i chorobami tarczycy.

Ze względu na eliminację z organizmu przez nerki, kontrasty stosowane w badaniach obrazowych z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego stanowią duże obciążenie dla pacjentów z niewydolnością nerek, a zawarty w nich jod zaburza metabolizm tarczycy, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku osób z nadczynnością tego narządu.

Kontrasty wykazują skuteczność przede wszystkim w diagnostyce patologicznych zmian w układzie nerwowym (mózgu i rdzeniu kręgowym), w tkankach miękkich (np. płuca, wątroba, śledziona) oraz w kościach. Używane są też z powodzeniem w badaniach angiograficznych, przez co możliwe jest wykazanie zmian w naczyniach, np. tętniaków czy zwężeń.

W przypadku diagnostyki RM podanie środków kontrastujących odbywa się poprzez wkłucie dożylne bezpośrednio przed rozpoczęciem badania. Dobór właściwego rodzaju kontrastu zależy od diagnozowanej części ciała, ponieważ poszczególne kontrasty oddziałują na różne narządy bądź układy narządów.

Powinny być zatem używane w zależności od potrzeb, tak, by niepotrzebnie nie przeciążać pozostałych narządów.

Aktualnie prowadzone są badania nad nowymi środkami kontrastującymi, które zapewnią uzyskiwanie obrazów o możliwie najwyższej jakości, a jednocześnie będą maksymalnie bezpieczne.

Powszechnie stosowane kontrasty na bazie gadolinu cechuje bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa, a efekty uboczne występują dosyć rzadko i prawie nigdy nie są poważne –   są to zawroty i bóle głowy oraz nudności. Skutki uboczne występują u ok. 1-5% pacjentów i ustępują wkrótce po wykonaniu badania.

W rzadkich przypadkach (1: 10 000) może wystąpić wstrząs anafilaktyczny, będący skutkiem reakcji alergicznej na substancję kontrastującą. W przypadku pacjentów ze stosunkowo dużym prawdopodobieństwem wystąpienia nadwrażliwości organizmu na kontrast, przed podaniem środka możliwe jest farmakologiczne przygotowanie przeciwwstrząsowe.

Warto wspomnieć, że reakcje związane z nadwrażliwością na środki kontrastowe w przypadku rezonansu magnetycznego są łagodniejsze i występują rzadziej, niż przy użyciu jodowe środki cieniujących stosowanych w tomografii komputerowej.

Rezonans magnetyczny głowy

Badanie MRI głowy to aktualnie najlepsza metoda obrazowania umożliwiająca wykrycie nieprawidłowości występujących w tym obszarze ciała. Badanie umożliwia ocenę budowy tamtejszych struktur, wykrycie lub wykluczenie ich nieprawidłowości, a następnie zaplanowanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

W odróżnieniu od promieniowania jonizującego, używanego podczas badania rentgenowskiego czy tomografii komputerowej (TK), fale używane podczas RM nie wykazują szkodliwego wpływu na tkanki. Ponadto, MRI znacznie lepiej niż inne badania uwidacznia komórki budujące mózg.

Oprócz wspomnianych tkanek miękkich, do których zalicza się także naczynia krwionośne, węzły chłonne i narządy zmysłów (wzroku, słuchu, równowagi) i rdzeń kręgowy, MRI pozwala uwidocznić także elementy szkieletu. W przypadku jeszcze lepszego uwidocznienia naczyń krwionośnych może być zalecone wykonanie RM z perfuzją bądź z angiografią (angio-RM).

Oprócz wyżej wymienionych, istnieje też fMRI – zwyczajowo zwany funkcjonalnym rezonansem magnetycznym. Za jego pomocą mierzony jest wzrost przepływu (perfuzji) krwi i utlenowania aktywnej okolicy mózgu.

W swoim działaniu wykorzystuje fakt, że podczas aktywności znajdujących się w mózgu neuronów (komórek nerwowych) zwiększa się ich zapotrzebowanie na tlen, a także nasila się produkcja przez nie dwutlenku węgla.

Funkcjonalny rezonans magnetyczny pozwala obserwować ośrodkowy układ nerwowy w działaniu, co znajduje zastosowanie przede wszystkim w wykrywaniu zaburzeń z obszaru neurologii, psychologii oraz w dziedzinach pokrewnych.

W MRI głowy wykrywane są m. in.:

• malformacje (zniekształcenia) naczyniowe,
• zaburzenia krążenia czaszkowego,
• tętniaki mózgu,
• choroby neurodegeneracyjne – m.in. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne (ALS),
• wady wrodzone i rozwojowe mózgu,
• zmiany rozrostowe w mózgu, nowotwory i ich przerzuty,
• choroby i wady rozwojowe przysadki mózgowej,
• zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych,
• zmiany padaczkowe
• udar mózgu – wraz ze wskazaniem na jego rodzaj oraz oszacowaniem rozległości i czasu wystąpienia,
• guzy rdzenia kręgowego,
• choroby oczodołów,
• wodogłowie.

Wskazaniami do wykonania MRI głowy są:

• uporczywe bóle głowy i zawroty głowy o niejasnej przyczynie, zaburzenia równowagi, omdlenia, drgawki, zaburzenia widzenia oraz zaburzenia wskazujące na uszkodzenie innych narządów zmysłów, zakłócenia w przewodnictwie impulsów nerwowych, nieprawidłowe reakcje na bodźce,
• choroby mogące prowadzić do niedokrwienia mózgu i w konsekwencji udaru,
• urazy głowy – aby sprawdzić, czy nie doszło do uszkodzeń wewnątrz czaszki lub by ocenić rozległość tych uszkodzeń,
• zaburzenia hormonalne mogące być objawem nieprawidłowości w strukturze przysadki mózgowej,
• zmiany w zachowaniu mogące wskazywać na choroby neurodegeneracyjne,
• kontrola wykrytych już schorzeń, procesu rekonwalescencji po urazach lub stanu zdrowia po operacjach,
• precyzyjne oszacowanie rozległości zmian wykrytych innymi niż MRI metodami,
• niejednoznaczne wyniki tomografii komputerowej (wykonywana jest ona m.in. wypadkach nagłych, gdy wskazane jest szybkie określenie występowania urazu w obrębie głowy, ponieważ TK trwa krócej niż MRI; ponadto jest tańsze i powszechniej dostępne).

Przeciwwskazaniami do wykonania badania tomografem są

m.in. ciąża, z uwagi na szkodliwość promieniowania. Choć nie wykazano szkodliwego wpływu pola magnetycznego MRI na rozwijający się w łonie matki płód, rezonansu na wszelki wypadek nie wykonuje się, o ile nie jest to konieczne, u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży.

Z powodu promieniowania badania tomografem nie powinno być także wykonywane u małych dzieci, które w związku z tym kierowane są na rezonans. Jest on wykonywany w pierwszej kolejności także wtedy, gdy pacjent przyjął już zbyt duże dawki promieniowania lub gdy pewnym jest, że zbadane powinny zostać struktury układu nerwowego, np. mózg.

Przeciwwskazaniami do wykonania MRI głowy, a także MRI całego ciała,

jest występowanie w ciele metalowych obiektów, zarówno tych stricte medycznych, jak i pozostałych. Dzieje się tak ze względu na fakt, iż wytwarzane w MRI pole magnetyczne może powodować przemieszczanie się pozostających w ciele metalowych obiektów, co grozi uszkodzeniem tkanek. Może ponadto trwale uszkodzić niektóre urządzenia, np. rozrusznik serca.

Oprócz wszczepionego rozrusznika serca, przeciwwskazaniami do wykonania MRI jest także posiadanie w ciele:

• neurostymulatora, pompy insulinowej, implantu ślimakowego,
• implantów, endoprotez, śrub i drutów ortopedycznych, stentów, klipsów naczyniowych itp. – najnowocześniejsze z wymienionych wykonuje się obecnie z materiałów, które nie ulegają namagnesowaniu, przez co nie stanowią one bezwzględnego przeciwwskazania do przeprowadzenia badania; pacjent powinien jednak dostarczyć na rezonans dokumentację określającą, z jakiego materiału wykonany został dana struktura,
• metalowych środków antykoncepcji takich jak wkładka czy implant – w takim wypadku możliwe jest zastosowanie urządzenia do rezonansu o niższej mocy, po wykonaniu badania należy upewnić się, że przedmiot nie uległ przesunięciu,
• metalowych śrutów, odłamków pocisków, opiłków.

Gdy wywiad środowiskowy z osobą, która kwalifikowana jest do badania MRI wykaże, że pracuje ona w niesprzyjającym badaniu środowisku, np. przy obróbce metali, osoba taka musi przejść badanie wykluczające obecność metalowych opiłków w oczach. Także w przypadku posiadania tatuażu, należy upewnić się, że nie został on wykonany za pomocą barwników zawierających metaliczne drobiny.

Przeciwwskazaniem może być dodatkowo silna niewydolność nerek lub uczulenie na kontrast. Silna niewydolność nerek jest przeciwwskazaniem, ponieważ środek kontrastowy aplikowany jest dożylnie.

Krew zawierająca kontrast jest natomiast filtrowana przez nerki, które – w momencie, gdy nie funkcjonują prawidłowo – nie są w stanie oczyścić krwi z kontrastu i usunąć go wraz z moczem.  To, czy działanie nerek jest prawidłowe sprawdza się wcześniej, oznaczając we krwi stężenie kreatyniny.

Przygotowanie do MRI głowy,

w przypadku badania z kontrastem, należy rozpocząć 6-8h wcześniej, ponieważ w takim wypadku, podczas badania należy być na czczo. Nie jest to wymagane w przypadku badania bez kontrastu. Kolejną kwestią jest poprzednio wspomniane badanie poziomu kreatyniny, które należy wykonać nawet wtedy, gdy podanie środka cieniującego nie jest planowane, ze względu na to, że może się ono okazać potrzebne dopiero podczas badania.

Do wykonania badania nie należy zdejmować ubrania, a strój powinien być pozbawiony metalowych elementów takich jak guziki i suwaki.

Na badanie należy zabrać ze sobą:

• aktualne wyniki badania poziomu kreatyniny,
• wyniki innych zleconych badań, ewentualne wypisy ze szpitala i pozostała istotna dokumentacja medyczna, zwłaszcza dotycząca umieszczonych w ciele urządzeń i innych przedmiotów,
• skierowanie – niezbędne, jeśli koszt MRI ma zostać pokryty przez NFZ,
• dokument tożsamości lub opcjonalnie książeczkę zdrowia dziecka, jeśli badanie będzie przeprowadzane u osoby niepełnoletniej.

Przed rozpoczęciem badania pacjent może zostać poproszony o to, by wypełnić ankietę dotyczącą stanu zdrowia. Następnie personel upewnia się, że ubranie pacjenta nie zawiera metalowych elementów ani że nie posiada on metalowej biżuterii.

Cała procedura wykonania badania jest bezbolesna i trwa ok. 10-30 min. Głowę często należy umieścić na podpórce, która dodatkowo ją unieruchomi, a w celu ewentualnego podania kontrastu osobie badanej zakłada się wenflon. W krótkim czasie po podaniu kontrastu może wystąpić reakcja alergiczna, a o jej ewentualnym wystąpieniu należy niezwłocznie poinformować osobę przeprowadzającą badanie.

Ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej w przypadku kontrastu wykorzystywanego w MRI jest znacznie niższe niż w przypadku środków używanych w RTG albo tomografii. Ze względów bezpieczeństwa należy jednak pozostać na terenie placówki medycznej jeszcze przez pewien czas po wykonaniu badania.

Po ułożeniu się na stole, wsuwa się on do tunelu maszyny. Tunel ten jest dosyć sporych rozmiarów i ma cylindryczny kształt oraz jest jasny i dobrze wentylowany. Może jednak wywołać uczucie niepokoju u osób zmagających się z klaustrofobią, o której należy poinformować przed rozpoczęciem badania.

W sytuacji klaustrofobii pacjenta, a także w przypadku małych dzieci i innych osób, u których pozostanie w bezruchu jest utrudnione, mogą zostać zastosowane środki uspokajające bądź usypiające. Należy mieć na uwadze, że niektóre z nich mogą zaburzać koordynację wzrokowo-ruchową, zalecana jest zatem obserwacja odpowiedzi organizmu na te leki.

Niektóre placówki dysponują możliwością wykonania rezonansu budowie zapewniającej więcej przestrzeni, co sprawdzi się w podanych przypadkach, a także umożliwi zbadanie osób bardzo otyłych.

Radiolog nadzorujący przebieg MRI głowy znajduje się w oddzielnym pomieszczeniu i obsługuje połączony z aparaturą komputer. Pozostaje on w kontakcie z pacjentem za pośrednictwem interkomu i wydaje mu polecenia takie jak wstrzymanie oddechu, ponieważ każda zmiana pozycji może skutkować zamazaniem obrazu.

Jeśli nie zastosowano ani kontrastu, ani leków niwelujących klaustrofobię, pacjent może praktycznie od razu powrócić do codziennych czynności.

MRI głowy – cena

Cena badania wynosi zwykle od ok. 200 zł do 900 zł. Wzrasta o kolejne 100-200 zł, jeśli do badania ma zostać podany kontrast.

Rezonans magnetyczny kręgosłupa

Rezonans magnetyczny to najlepsze badanie obrazowe całego kręgosłupa. Pozwala uwidocznić zarówno tkankę kostną, jak i tkanki miękkie budujące tę okolicę. Są to: kręgi, otoczony nimi rdzeń kręgowy, krążki międzykręgowe (tzw. dyski), oraz znajdujące się wokół kręgosłupa więzadła i mięśnie, a także naczynia krwionośne.

Rezonans pozwala ocenić ich wymiary, budowę i położenie. Możliwa jest dzięki temu diagnoza nieprawidłowości takich jak:

• wady wrodzone rozwojowe,
• zwichnięcia i podwichnięcia stawów międzykręgowych,
• wypukliny i przepukliny krążków międzykręgowych, czyli dyskopatie,
• zmiany zapalne, zwyrodnieniowe, nowotworowe, a także przerzuty, naciekanie i ogniska pierwotne,
• zmiany demielinizacyjne neuronów, czyli uszkodzenia osłonek nerwów, które występują np. w stwardnieniu rozsianym,
• złamania kości i zmiany struktury kości, występujące np. w osteoporozie,
• zmiany patologiczne w obrębie rdzenia kręgowego, takie jak jego rozszczepienie, jamistość, ucisk, torbiele oponowe, przepuklina oponowo-rdzeniowa czy uszkodzenia wskutek urazów,
• rozszczep kręgosłupa,
• miejsca krwotoków, zmiany wynikające z niedokrwienia tkanek, malformacje (zniekształcenia) naczyń.
• dyskopatia: MRI kręgosłupa może pomóc w diagnozowaniu dyskopatii, co jest wynikiem uszkodzenia dysku międzykręgowego, który oddziela kręgi od siebie.
• stenoza kanału kręgowego: to stan, w którym kanał kręgowy, który chroni rdzeń kręgowy i nerwy, ulega zwężeniu. Badanie MRI kręgosłupa może pomóc w diagnozowaniu tego schorzenia.
• guzy kręgosłupa: MRI kręgosłupa może wykryć guzy, które rosną w kręgosłupie, w tym glejaki, neurofibromy i przerzuty nowotworowe.
• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa: Badanie MRI kręgosłupa może wykryć różnego rodzaju zmiany zwyrodnieniowe, takie jak zmniejszenie przestrzeni międzykręgowych, osteofity, przepuklina krążka międzykręgowego, kręgozmyk i zgrubienie korzonków nerwowych i inne.
• zapalenia kręgosłupa: Badanie MRI kręgosłupa może pomóc w diagnozowaniu różnych rodzajów zapaleń kręgosłupa, w tym chorób z autoagresji, takich jak choroba Bechterewa.

MRI kręgosłupa – cena

Cena wykonania rezonansu kręgosłupa to koszt rzędu 500-1500 zł, a koszt uzależniony jest m.in. od wybranej placówki. W przypadku wykorzystania kontrastu, podnosi to koszt badania o ok. 150-200 zł.

Rezonans magnetyczny stawu kolanowego

Kolana są stosunkowo często poddawane badaniu rezonansem. MRI kolana wykonuje się m.in. wtedy, gdy na podstawie badania palpacyjnego i wywiadu z pacjentem możliwe jest, że na podstawie prześwietlenia nie będzie można ustalić przyczyny problemu ze stawem.

Rezonans wykorzystywany jest ponadto przed planowaną operacją, np. rekonstrukcją więzadeł, umożliwiając ocenę tego, w jaki sposób umieszczone są poszczególne struktury w kolanie danego pacjenta.

MRI kolana – cena

Cena wykonania rezonansu stawu kolanowego to koszt rzędu 300-1000 zł. Podobnie jak w poprzednich przypadkach – wykorzystania kontrastu podnosi to koszt badania o ok. 150-200 zł.

Źródła:

1. What is an MRI scan and what can it do? – PubMed (nih.gov)
2. Whole-body magnetic resonance imaging and positron emission tomography-computed tomography in oncology – PubMed (nih.gov)
3. High field body MR imaging: preliminary experiences – PubMed (nih.gov)
4. Dynamic contrast-enhanced magnetic resonance imaging as an imaging biomarker – PubMed (nih.gov)
5. Dynamic contrast-enhanced MRI in clinical oncology: current status and future directions – PubMed (nih.gov)
6. Rezonans magnetyczny Poznań