Do szpitala zgłosiła się 35-letnia pacjentka. Od kilku miesięcy bardzo boli ją odcinek krzyżowy kręgosłupa. Mówi, że ból jest tak silny, że nie może nawet prowadzić samochodu. Od kilku tygodni nie może też siedzieć w jednym miejscu dłużej niż godzinę, bo ból zmusza ją do zmiany pozycji ciała.
Pacjentka zapewnia, że nie doznała żadnego urazu. Przeprowadzono rezonans magnetyczny. Bólu nie wywołała na pewno przepuklina jądra miażdżystego, czyli przepuklina kręgosłupa potocznie nazywana „wypadnięciem dysku”. Nie stwierdzono też innych patologii, które mogłyby spowodować ucisk na nerwy i wywołać objawy bólowe.
Jednak na rezonansie uwagę lekarzy przykuły liczne torbiele na poziomie kości krzyżowej oraz w otworach międzykręgowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Postawili diagnozę – torbiele Tarlova.
Co to oznacza? To pomyślna czy źle rokująca informacja dla naszej pacjentki?
W Centrum KORE w Swarzędzu (15 min. od centrum Poznania) posiadamy duże doświadczenie w nieoperacyjnym leczeniu torbieli Tarlova
Zacznijmy więc od początku:
Z artykułu dowiesz się:
Czym jest torbiel Tarlova?
Inaczej jest to torbiel okołokorzeniowa, która występuje między onerwiem, a śródnerwiem korzeni nerwów rdzeniowych (ryc.1). W środku torbiel wypełniona jest płynem mózgowo-rdzeniowym lub cieczą o podobnym składzie.
Kiedy po raz pierwszy zaobserwowano Torbiel Tarlova?
W 1938 roku amerykański neurochirurg Isadore Max Tarlov (1906-1977) opisał zmiany na tylnych korzeniach nerwów rdzeniowych. Zaobserwował je podczas badań autopsyjnych w Montreal Neurological Institute.
Tarlov dostrzegł zmiany w odcinku krzyżowym, odkrył prawdopodobny mechanizm ich powstawania oraz budowę histopatologiczną. Opisał również metody diagnostyczne i sposoby leczenia.
Dlaczego torbiele Tarlova wypełnione są płynem mózgowo-rdzeniowym?
W środku kręgosłupa biegnie rdzeń kręgowy. Tak jak mózg, rdzeń kręgowy otoczony jest trzema warstwami ochronnymi, czyli oponami rdzenia kręgowego. Najbliżej otacza rdzeń opona miękka, następnie jest pajęczynówka i opona twarda. W przestrzeni podpajęczynówkowej, czyli między oponą miękką i pajęczą, znajduje się właśnie płyn mózgowo-rdzeniowy.
Torbiele okołokorzeniowe mogą występować jako uchyłki osłonek nerwów rdzeniowych. Wtedy zawierają włókna nerwowe tylnych korzeni nerwów rdzeniowych i nie mają połączenia z przestrzenią podpajęczynówkową, która jest wypełniona płynem.
Mogą również występować jako uchyłki opony twardej rdzenia kręgowego. Wtedy są właśnie wypełnione płynem mózgowo – rdzeniowym, ponieważ mają połączenie z przestrzenią podpajęczynówkową.
Jak częsta jest torbiel Tarlova?
Jest to bardzo rzadka anomalia układu nerwowego, bo występuję tylko u 1,5% do 13,2% osób w populacji badanych. Zauważono również, że częściej chorują kobiety, lecz nie stwierdzono dlaczego. Postawiono hipotezę, że powodem może być fakt, iż kobiety o wiele chętniej i częściej poddają się diagnostyce radiologicznej niż mężczyźni.
Jakie objawy towarzyszą torbielom Tarlova?
Torbiele Tarlova zazwyczaj nie dają objawów i są wykrywane przypadkowo w badaniach obrazowych takich jak rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa .Objawy pojawiają się tylko u ¼ pacjentów. Należą do nich:
- ból pleców
- ból kończyn dolnych (ból nóg)
- ból krocza
- ból kości ogonowej
- ból brzucha (najprawdopodobniej spowodowany uciskiem na sąsiednie korzenie nerwów rdzeniowych, najczęściej w odcinku krzyżowym)
- mimowolne ruchy palców stóp
- chromanie neurogenne (podczas chodzenia występuje ból kończyn dolnych i dolnego odcinka pleców; ból ustępuje dopiero kiedy pacjent usiądzie, pochyli się lub przykucnie, bo inne pozycje nie dają ulgi)
- zaburzenia czynności pęcherza moczowego i odbytnicy
- dysfunkcje seksualne (m.in. zaburzenia erekcji u mężczyzn, dyspareunia czyli ból przy współżyciu seksualnym u kobiet)
- radikulopatia (stan neurologiczny spowodowany uciskiem czy uszkodzeniem korzeni nerwów rdzeniowych)
- zespół niespokojnych nóg
- ból głowy, zawroty głowy, uczucie utraty równowagi
- zaburzenia widzenia i słuchu
Z czego wynikają objawy torbieli Tarlova?
Wszystko zależy od lokalizacji torbieli. Większość występuje w odcinku krzyżowym kręgosłupa (12,88%). Jeśli torbiel uciska korzeń nerwu rdzeniowego krzyżowego pierwszego (S1), na przykład może dać objaw w postaci piekącego bólu, rozciągającego się od pośladka w dół nogi. Dzieje się tak dlatego, że nerw S1 wchodzi w skład nerwu kulszowego, którego jedna z gałęzi unerwia czuciowo skórę właśnie w tym miejscu.
Czy torbiel Tarlova może dać nietypowe objawy?
Tak, oto parę przykładów:
- Opisano przypadek mężczyzny u którego torbiele spowodowały niepłodność z wytryskiem wstecznym.
- Podczas badania 18 kobiet z zespołem przetrwałego pobudzenia genitalnego, (jest to spontaniczne, niepożądane podniecenie genitalne, które występuje przy braku subiektywnego pożądania czy fantazji seksualnych), aż u 12 pacjentek, czyli 66,7% badanych wykryto torbiele Tarlova. Po leczeniu chirurgicznym torbieli u 11 kobiet, 7 z nich zgłosiło, że objawy ustąpiły trwale i całkowicie, a tylko u 1 osoby nie uległy one żadnej poprawie.
- Opisano również pacjentkę z zespołem ogona końskiego. Jest to zespół wywołany uciskiem wielu nerwów rdzeniowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Objawia się m.in. osłabieniem mięśni kończyn dolnych, zaburzeniami czucia nie tylko kończyn dolnych, ale też okolic odbytu i krocza. Zespół spowodowany był u pacjentki obustronnymi torbielami okołokorzeniowymi.
- Aż u 78% przebadanych kobiet z torbielami Tarlova na Uniwersytecie Kalifornijskim w Davis, wystąpiły objawy związane z układem moczowym, tj. zwiększenie częstości oddawania moczu, trudność w rozpoczęciu mikcji, moczenie nocne, wysiłkowe nietrzymanie moczu czy bardzo szybko pojawiąjące się odczucie, że pęcherz jest już wypełniony.
Jak zdiagnozować torbiel Tarlova?
Torbiele Tarlova diagnozuje się podczas wykonywania badania tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub mielografii.
Czasami diagnostyka torbieli okołokorzeniowych nie jest tak prosta. Dzieje się tak kiedy ginekolodzy lub położnicy mają niewielkie doświadczenie z dużymi torbielami Tarlova i zdarza się, że błędnie diagnozują je w badaniu USG jako guzy przydatków, na przykład jako torbiele jajnika.
Torbiel Tarlova leczenie
Nadal nie opracowano jednolitych wytycznych, dotyczących leczenia tego zaburzenia. Nie podejmuje się żadnych interwencji, jeśli pacjent nie zgłasza objawów. Jeśli objawy wystąpią (tj. objawy ucisku na nerwy czy inne struktury), mamy parę możliwości ulżeniu pacjentowi w cierpieniu:
- zabiegi fizjoterapeutyczne
- farmakoterapia w postaci środków przeciwbólowych tj. niesteroidowe leki przeciwzapalne lub w postaci zakładania blokad nerwów
- drenaż przezskórny torbieli pod kontrolą tomografii komputerowej – jest to metoda tańsza i bezpieczniejsza niż operacja kręgosłupa, lecz ulga w bólu trwa tylko od 3 tygodni do pół roku
Jak pacjentowi z torbielą Tarlova może pomóc fizjoterapia?
Fizjoterapia skupia się na konkretnych objawach, które dokuczają pacjentowi. Ma pomóc zwalczyć ból, wzmocnić mięśnie, które mogły ulec osłabieniu ze względu na torbiel.
Co stosuje się w leczeniu zachowawczym, czyli fizjoterapii torbieli Tarlova?
- Przede wszystkim stosuje się kinezyterapię, czyli m.in. ćwiczenia rozluźniające i izometryczne (są to ćwiczenia, które polegają na naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu mięśni).
Kinezyterapię łączy się z zabiegami fizykoterapii takimi jak:
- Ciepłolecznictwo – nazywane inaczej ciepłem terapeutycznym. Polega na dostarczeniu ciepła do całego ciała lub tylko na podwyższeniu temperatury w konkretnych tkankach. Stosuje się m.in. sauny suche, wilgotne lub ogrzewane promieniowaniem podczerwonym; podgrzewane okłady żelowe, poduszki elektryczne czy zabiegi rozgrzewające strumieniem gorącego powietrza.
Kiedy przegrzewamy dane miejsce na ciele (np. kręgosłup w miejscu, które daje dolegliwości bólowe), pobudzane zostają receptory ciepła, co wywołuje reakcję odwrotną do podrażnienia i ból się osłabia oraz następuje relaksacja.
- Terapia ultradźwiękowa – jest to oddziaływanie ultradźwiękami poprzez skórę na głębiej położone struktury. Stymulacja ultradźwiękami daje efekt przeciwbólowy oraz stymuluje komórkowe procesy naprawcze. Ultradźwięki rozgrzewają tkanki bogate w kolagen (np. ściana torbieli Tarlova, czyli onerwie również zawiera włókna kolagenowe), przez co zwiększają ich elastyczność, ale przy tym nie zmniejszają wytrzymałości.
- Laseroterapia – polega na naświetlaniach powierzchni ciała, w większych lub punktowych obszarach, z użyciem promieniowania laserowego. Laseroterapia ma m.in. działanie przeciwzapalne oraz przeciwbólowe.
- Elektrostymulacja prądem TENS – jest to przezskórna elektryczna stymulacja nerwów, która leczy dolegliwości bólowe, a ponadto jest metodą niefarmakologiczną, nieinwazyjną i pozbawioną wielu skutków ubocznych.
- Magnetoterapia – polega na stosowaniu stałego lub zmiennego pola magnetycznego o niskiej częstotliwości. Wywołuje ono biostymulację, która daje m.in. efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny. Używanie pola magnetycznego o niskiej częstotliwości jest uzasadnione oraz może być skuteczne, ponieważ przez komórki organizmu, w tym komórki nerwowe, przepływają ładunki elektryczne.
- Masaże lecznicze oraz terapia manualna– jeśli będą wykonywane przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę mogą zmniejszyć dolegliwości bólowe. Jest to ważne, ponieważ osoba, która nie posiada kwalifikacji może jeszcze pogorszyć stan zdrowia pacjenta.
Masaże lecznicze opierają się na wielu technikach m.in. mogą zawierać elementy masażu klasycznego tj. ugniatanie, rozcieranie, oklepywanie lub segmentarnego, w którym wykorzystuje się specjalne chwyty, a sam masaż jest delikatny i wykonuje się go od dołu do góry kręgosłupa.
Masaże mogą zlikwidować dolegliwości bólowe, rozluźnić mięśnie, poprawić krążenie, ale też wzmacniają mięśnie przykręgosłupowe, które tworzą swoisty gorset dla kręgosłupa. Ponadto są bardzo relaksujące i odprężające.
Czy fizjoterapia jest skuteczna w leczeniu torbieli Tarlova?
Oczywiście! Oto przykład:
25-letnia pacjentka zgłosiła się do lekarza rodzinnego z bólem kręgosłupa w odcinku piersiowym, który pojawiał się po podnoszeniu ciężarów, a ustawał przy relaksacji i zastosowaniu zimnych lub ciepłych okładów. 2 tygodnie później pacjentka zgłaszała już nie tylko ból w odcinku piersiowym, ale również w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.
Ból był tak uciążliwy, że nie mogła wykonywać ćwiczeń na siłowni ani siedzieć przez 30 minut lub nawet krócej. Następnie zgłosiła parestezje (jest to najczęściej odczucie mrowienia), które pojawiły się na obu nogach i genitaliach.
Zdecydowano o wykonaniu rezonansu magnetycznego. Uwidoczniono w nim 4 torbiele Tarlova na poziomie S2 i S3 (czyli w odcinku krzyżowym kręgosłupa).
Pacjentka została poddana konsultacji neurochirurgicznej, lecz nie zalecono jej żadnej chirurgicznej interwencji. W takich przypadkach wdraża się postępowanie nieoperacyjne, czyli leczenie farmakologiczne oraz fizjoterapię.
Po 2 miesiącach od zastosowania postępowania nieoperacyjnego pacjentka zgłosiła, że ból pleców ustąpił, a inne objawy neurogenne pojawiają się też znacznie rzadziej. Mogła ćwiczyć i siedzieć bez problemów i żadnych ograniczeń.
Co zrobić jeśli pomimo fizjoterapii objawy nie ustąpią?
Jeśli wyżej wymienione zabiegi nie pomogą, ze względu na ryzyko ucisku torbieli czy powstania zmian zanikowych w miejscach, gdzie torbiel będzie długo wywierała nacisk na struktury, zaleca się interwencję chirurgiczną. Tutaj również istnieje kilka technik i nie uzgodniono, która z nich jest najlepsza.
- Najczęściej wykonuje się laminektomię, czyli usunięcie łuku kręgowego w celu łatwiejszego dostępu do kanału kręgowego, dzięki czemu lekarz może poszerzyć otwory międzykręgowe i zniwelować ucisk na nerwy.
- Technika klipsowania, czyli zabieg remodelingu torbieli za pomocą tytanowych klipsów – jest to prosta i efektywna metoda, bo aż 84,6% badanych osób doświadczyło całkowitego lub znacznego ustąpienia objawów po tym zabiegu, a u żadnego z pacjentów nie wystąpiły powikłania.
- Przezskórne leczenie endoskopowe, polegające na wycięciu torbieli – najpierw wykonuje się drobną laminektomię, a następnie usuwa się ścianę torbieli. Zabieg ten jest bezpieczny i bardzo efektywny, ponieważ pacjent już w pierwszej dobie po zabiegu zgłosił, że objawy bólowe, które mu towarzyszyły, ustępują. Po 6 miesiącach nie zanotowano żadnych powikłań ani ponownego wzrostu torbieli.
- Chirurgiczna rekonstrukcja osłonki korzenia nerwu z wykorzystaniem sztucznej opony twardej – jest to zabieg w którym pod kontrolą chirurgicznego mikroskopu otwiera się torbiel Tarlova. Często znajdują się w niej nerwy rdzeniowe, dlatego usuwa się zbędne ściany torbieli, a naokoło nerwu odtwarza się podwójną osłonkę nerwu. Następnie stworzoną osłonkę nerwu owija się sztuczną wydrukowaną w 3D oponą twardą i zaszywa. Trzy miesiące po operacji, u żadnego pacjenta nie stwierdzono pozostałości ani nawrotu torbieli.
- Aspiracja 2-igłowa torbieli pod kontrolą tomografii komputerowej i uszczelnienie fibrynowe – z użyciem 2 igieł przeprowadza się procedurę aspiracyjno-iniekcyjną. Wprowadza się do torbieli spoiwo fibrynowe (jest to fibryna ludzka lub bydlęca). Jest to procedura mniej inwazyjna i alternatywna dla innych zabiegów chirurgicznych. Ponadto aż 81,4% pacjentów po roku od zabiegu zgłaszało poprawę, a 74% po 3-6 latach obserwacji nadal było zadowolonych z osiągniętych efektów.
- Endoskopowe zamknięcie komunikacji między torbielą, a przestrzenią podpajeczynówkową – jest to prosta technika polegająca na usunięciu połączenia pomiędzy torbielą Tarlova, a przestrzenią podpajęczynówkową za pomocą endoskopu. Zabieg dał doskonałe lub dobre wyniki aż w 83% przypadków.
Czy zabiegi chirurgiczne pomagają?
U większości pacjentów po operacjach bardzo poprawia się stan neurologiczny. Jednak zabiegi chirurgiczne nie są pozbawione ryzyka – występuje wysoki odsetek powikłań tj. przewlekły ból. Pomimo możliwości wystąpienia powikłań, leczenie chirurgiczne zapewnia lepsze długoterminowe wyniki w zakresie ustąpienia objawów.
Torbiel Tarlova – najczęstsze pytania
Czy zazwyczaj u pacjentów występuje jedna torbiel czy jest ich więcej?
Torbiele zazwyczaj nie występują pojedynczo. Mieszczą się w przedziale 1 – 6 torbieli u kobiet, a pomiędzy 1 – 4 u mężczyzn.
Dlaczego powstają torbiele Tarlova?
Przyczyny powstawania torbieli nadal nie są jasne. Uważa się, że mogą powstawać po urazach (nawet do 40% wszystkich torbieli) tj. wypadki komunikacyjne, powikłania poporodowe, upadki czy przy znieczuleniu zewnątrzoponowym.
Mogą być wrodzone lub pojawić się na skutek niedokrwienia, krwotoku, procesu zapalnego, nadmiernych podziałów komórek pajęczynówki czy zatorów w naczyniach chłonnych śródnerwia.
Czy torbiele Tarlova rosną?
Badania przeprowadzone przez neurochirurgów na Uniwersytecie Pensylwanii w Stanach Zjednoczonych, pokazały że u 17% badanych osób z torbielami Tarlova, uległy one powiększeniu podczas 5 lat. Jeśli rosną to najczęściej doogonowo, czyli w kierunku kości ogonowej.
Co wpływa na to, że torbiele się powiększają?
Na powiększanie się torbieli wpływa wzrost ciśnienia hydrostatycznego i pulsacyjnego płynu mózgowo- rdzeniowego. Dzieje się tak podczas kaszlu, chodzenia czy zmiany pozycji ciała.
Czy torbiel Tarlova może pęknąć i czym to grozi?
Niestety tak, torbiel może pęknąć. Opisano przypadek 83-letniej pacjentki u której torbiel pękła podczas urazu, gdzie również obustronnemu złamaniu uległy części bocznej jej kości krzyżowej. Powstała komunikacja pomiędzy szpikiem kostnym (wypełniona nim jest kość krzyżowa), a płynem mózgowo- rdzeniowym w torbieli, co spowodowało powstanie zatoru tłuszczowego w naczyniach mózgowych.
To samo przydarzyło się 70-letniemu pacjentowi, który upadł na zajęciach gimnastycznych i uszkodził sobie odcinek krzyżowy kręgosłupa.
Jak pokazują badania, wiek pacjentów powyżej 65 lat, jest czynnikiem, który znacząco podwyższa ryzyko, jeśli wystąpi u nich zespół zatorowości tłuszczowej. Dlatego pęknięcie torbieli Tarlova może być bardzo niebezpieczne w połączeniu z urazem i powstaniem zatoru tłuszczowego.
Czy można dźwigać przy torbieli Tarlova?
Podczas podnoszenia ciężarów czy choćby ciężkiej siatki z zakupami, będzie rosnąć ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego. Nie jest to wskazane przy torbielach Tarlova, ponieważ może spowodować powiększanie się torbieli, ucisk na nerwy, a nawet doprowadzić do jej pęknięcia.
Fundacja „Tarlov Cyst Disease” zaleca pacjentom unikanie podnoszenia ciężarów, mocnego napinania się czy naciągania mięśni, ponieważ to zwiększa nacisk na dolną część pleców, gdzie jak wiemy najczęściej lokalizują się torbiele.
Czego jeszcze powinni unikać pacjenci z torbielami Tarlova?
Pacjenci cierpiący na torbiele okołokorzeniowe powinni unikać zaparć, ponieważ podczas parcia może zwiększać się nacisk na torbiel.
Na pewno będzie u nich wskazana dieta bogata w błonnik, która pomoże ich uniknąć.
Czy torbiel Tarlova to nowotwór?
Nie, torbiel Tarlova jest zmianą płynową, której ściana jest zbudowana ze śródnerwia, obwodowych włókien nerwowych, komórek zwojowych oraz z tkanki łącznej włóknistej. Są to prawidłowe tkanki i komórki układu nerwowego więc nie jest to nowotwór.
Gdzie w Polsce można poddać się operacjom na torbiel Tarlova?
Gdzie w Polsce można poddać się operacjom na torbiel Tarlova?Niestety większość wymienionych zabiegów nie jest przeprowadzana w Polsce. W Szczecinie dr hab. n. med. Leszek Sagan wykonał u jednej ze swoich pacjentek zabieg aspiracji płynu (czyli odciągnięcia płynu) z torbieli poprzez otwory kości krzyżowych.
Kto jest najlepszym specjalistą od operowania torbieli Tarlova na świecie?
Jednym z kilku najlepszych światowych specjalistów od operacyjnego leczenia torbieli Tarlova jest neurochirurg dr Frank Feigenbaum. Doktor Feigenbaum jest neurochirurgiem z wieloletnim doświadczeniem, który pracuje w Dallas w Texasie.
Doktor Feigenbaum leczy wiele schorzeń kręgosłupa, ze szczególnym naciskiem na leczenie torbieli Tarlova oraz torbieli opon mózgowo – rdzeniowych, przy zastosowaniu małoinwazyjnej chirurgii kręgosłupa.
Doktor Feigenbaum jest jednym z kilku neurochirurgów na świecie, którzy mają doświadczenie w leczeniu chirurgicznym tych rzadkich torbieli.
Sam opracował i udoskonalił zabiegi chirurgiczne tak, aby jak najbardziej poprawiały jakość życia pacjentów. Przeprowadzane przez niego zabiegi mają udowodnioną bardzo wysoką skuteczność.
Na stronie dr. Franka możemy przeczytać, że rutynowo leczy pacjentów z olbrzymimi torbielami opon mózgowo – rdzeniowych, nie tylko ze Stanów Zjednoczonych, ale również z innych krajów.
Umów się na leczenie:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
Rejestracja 10-18:00
OPINIE O NAS:
Specjaliści KORE
Bibliografia:
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9397531/
- https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0040-1722194
- https://www.researchgate.net/profile/Magdalena-Piegza/publication/353556442_Zespol_przetrwalego_pobudzenia_genitalnego_-aktualny_stan_wiedzy_Persistent_genital_arousal_disorder_-the_present_knowledge/links/6102d8e71ca20f6f86e9850d/Zespol-przetrwalego-pobudzenia-genitalnego-aktualny-stan-wiedzy-Persistent-genital-arousal-disorder-the-present-knowledge.pdf
- https://journals.lww.com/neurosurgery/Abstract/2020/01000/Growth_of_Lumbosacral_Perineural__Tarlov__Cysts__A.10.aspx
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.43.
- https://www.ajnr.org/content/15/2/293.shortJackowich, R. A., Pink, L., Gordon, A., & Pukall, C. F. (2016). Persistent Genital Arousal Disorder: A Review of Its Conceptualizations, Potential Origins, Impact, and Treatment. Sexual Medicine Reviews, 4(4), 329–342. doi:10.1016/j.sxmr.2016.06.003
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1878875012006353
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31956516/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1878875018311318
- Baker, M., Wilson, M., & Wallach, S. (2018). Urogenital symptoms in women with Tarlov cysts. Journal of Obstetrics and Gynaecology Research. doi:10.1111/jog.13711 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214751918301221#f0005
- Murphy, K., Oaklander, A. L., Elias, G., Kathuria, S., & Long, D. M. (2015). Treatment of 213 Patients with Symptomatic Tarlov Cysts by CT-Guided Percutaneous Injection of Fibrin Sealant. American Journal of Neuroradiology, 37(2), 373–379. doi:10.3174/ajnr.a4517 https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/html/10.1055/s-0033-1361836#N10D16
- https://podyplomie.pl/medycyna/20689,torbiele-okolokorzeniowe-niedoceniany-problem-w-diagnostyce-bolu-plecow
- https://feminapt.com/blog/tarlov-cyst-physical-therapy-and-treatment-options
- https://enelsport.pl/torbiel-okolokorzeniowa-kregoslupa-czym-jest-i-jak-sie-ja-leczy/
- https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/fizykoterapia/leczenie-ultradzwiekami/129575,terapia-ultradzwiekowa
- https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/fizykoterapia/leczenie-swiatlem/130229,laseroterapia
- https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/fizykoterapia/leczenie-pradem-elektrycznym/129340,prady-tens
- https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/fizykoterapia/leczenie-pradem-elektrycznym/129349,zmienne-pole-magnetyczne
- https://www.frankfeigenbaum.com/
- https://www.jospt.org/doi/10.2519/jospt.2018.7644
- https://www.doz.pl/czytelnia/a16932-Torbiel_Tarlova__czym_jest_Diagnostyka_leczenie_rehabilitacja
- https://fizjo-pomoc.pl/porady-fizjoterapia/jak-masaz-leczniczy-niweluje-bol-kregoslupa/
- https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmed.2020.577301/full
Data publikacji: 16.03.2023
Data ostatniej aktualizacji: 04.10.2023
Róża Maria Huszcza - Redaktor medyczny
Studiuje na kierunku lekarskim na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. Redaktor Naczelna „Młodego Medyka” – miesięcznika studentów UMB. Od małego uwielbia pisać, czytać książki, chodzić na długie spacery i gotować. W wolnym czasie (czyli bardzo rzadko) spotkacie ją na ostrych dyżurach w kole naukowym przy I Klinice Chirurgii Ogólnej i Endokrynologicznej w USK w Białymstoku.
