Boląca stopa może wydawać się błahym i niegodnym uwagi problemem, a jednak kiedy kogoś dotknie – osoba ta zostaje z miejsca wyeliminowana z normalnego funkcjonowania. Ból stopy może być bardzo dotkliwy i uniemożliwiać normalne funkcjonowanie.
Dlaczego zatem powinieneś docenić te pracujące bliźniaczo części ciała?
Przede wszystkim na wyróżnienie zasługuje obszerny fragment, jaki zabiera stopa w reprezentacji mózgowej. Na czele stoi razem z ręką i twarzą, które cechują się nie tylko wyjątkową złożonością pod względem ruchomości i precyzyjności, ale także każdego dnia odbierają i przekazują miliony bodźców.
Mózg pozbywa się na bieżąco niepotrzebnych informacji, dlatego skoro dużą jego część zajmują informacje zarządzające stopą – musi być czymś niezwykłym.
I rzeczywiście tak jest!
Pełni bowiem rolę podporową, statyczną, dynamiczną, czuciową, a także jest niezbędnym elementem w prawidłowym funkcjonowaniu całej kończyny dolnej.
Z drugiej zaś strony jest narażona na liczne uszkodzenia, urazy i zwyrodnienia. Bóle stóp mogą występować przy spoczynku oraz przy chodzeniu.
W Centrum KORE w Swarzędzu mamy duże doświadczenie kliniczne w diagnostyce i leczeniu bolących stóp.
Z artykułu dowiesz się:
Ból stóp – bo z milionów przyczyn można cierpieć katusze
Ponownie – nie warto nie doceniać funkcji, jakie pełnią nasze stopy. Okazuje się bowiem, że po zebraniu wywiadów od wszystkich osób dotkniętych kiedykolwiek problemem bolących stóp, rozmaitych przyczyn zbiera się pokaźna suma.
Zwyrodnienia, degeneracje, uszkodzenia, urazy, nadwyrężenia, przeciążenia, zerwania, naderwania, a także przyczyny zupełnie niezwiązane z układem ruchu – otyłość, dna moczanowa, cukrzyca, niewydolność układu krążenia i wiele innych.
To wszystko prowadzi do znacznego utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu i przyczynia się do powstawania uciążliwych dolegliwości bólowych. Żeby nie było za łatwo, stopa może boleć na różne sposoby i w dodatku w różnych miejscach.
Jak więc zróżnicować objawy, przypisać im odpowiednią i adekwatną etiologię i wdrożyć skuteczne leczenie?
W tym celu przedstawiamy najczęściej pojawiające się schorzenia doprowadzające do konkretnych typów bólu stóp i wyjaśniamy z czego mogą wynikać i co oznaczają.
Umów się na leczenie bólu stopy:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
OPINIE O NAS:
Ból śródstopia od dołu
Płaskostopie statyczne
Zarówno u dzieci, jak i dorosłych może pojawić się obniżenie łuku podłużnego stopy, a to zwiększa płaszczyznę przylegania stopy do podłoża dając wrażenie “płaskiej stopy”. W przypadku dzieci schorzenie jest raczej nieskomplikowane, a poprawę można łatwo osiągnąć poprzez regularne wykonywanie ćwiczeń i stosowanie odpowiednich wkładek do butów.
Objawy
U maluchów nie pojawiają się zazwyczaj dolegliwości bólowe lub są one słabo wyrażone, jednak dorośli mogą je dotkliwie odczuć. Ograniczony jest również zakres ruchu, a nawet można odczuwać znaczne utrudnienie w codziennym funkcjonowaniu. Ból zlokalizowany jest w okolicy podeszwowo-przyśrodkowej śródstopia oraz tyłostopia. Charakterystyczne dla niego jest narastanie w okresach zwiększonej aktywności ruchowej (zwłaszcza jeśli jest ona wykonywana z obciążeniem kończyn dolnych).
Przyczyny
Płaskostopie dotyka około 15-23% dorosłych. Najczęstszą z przyczyn jest niewydolność mięśnia piszczelowego tylnego, czyli jednego z mięśni tworzących łydkę.
Diagnostyka
Badanie palpacyjne (dotykiem) polega na wykryciu przez lekarza bolesnych tkanek i wszelkich nadmiernych napięć mięśni czy struktur śródstopia. Specjalista może również sprawdzić zakres ruchu w stawach stopy, (w szczególności zgięcie grzbietowe w stawie skokowym).
Wykonuje się też test specyficzny, którego celem jest potwierdzenie lub wykluczenie płaskostopia. Jest to tzw: test rotacji tułowia w staniu jednonóż. Wykonuje się go w celu sprawdzenia podatności stopy na korekcję. Pacjent proszony jest najpierw o stanie na jednej nodze, następnie na drugiej i wspięcie się na palce.
Jeśli pojawiają się jakiekolwiek trudności w czasie testu lub specjalista nie zaobserwuje korekcji ustawienia pięty i łuku podłużnego, świadczy to o niewydolności mięśnia piszczelowego tylnego. Zwiększa się wówczas ryzyko powstania stopy płaskiej statycznej.
Leczenie
Polega na postępowaniu fizjoterapeutycznym w celu zwiększenia zakresu ruchów, odciążenia stopy podczas chodu, a także zmniejszenia dolegliwości bólowych.
Płaskostopie poprzeczne
Najczęściej powstaje w wyniku długotrwałego przeciążenia, co prowadzi ostatecznie do spłaszczenia łuku przedniego poprzecznego stopy.
Przyczyny
Cechą charakterystyczną jest fakt, że dotyka osoby dorosłe. Schorzenie wynika najczęściej z predyspozycji genetycznych lub zbyt dużej wiotkości torebkowo-więzadłowej. Mogą je wywołać również urazy, noszenie niedopasowanego obuwia,zmiany w układzie stopy oraz duże przesunięcie części ciężaru ciała na przodostopie. Takie obciążenie i nieustanny nacisk mechaniczny mogą być przyczyną bolesnym odcisków.
Częstą przyczyną jest długotrwałe noszenie butów na wysokim obcasie albo obciążenie kończyn dolnych.
Leczenie
Wyłącznie objawowe, polega na stosowaniu odpowiednio wyprofilowanych wkładek odlewowych. Specjalista może również zlecić ostrzykiwanie lidokainowe, które łagodzi objawy bólowe. Odpowiednio dobrana fizjoterapia pozwala natomiast na zwiększenie zakresu ruchów i stabilizacji w stawach stopy.
Szacuje się, że jest to jedna z najczęstszych przyczyn bólu śródstopia. Wywołana jest uciskiem nerwów podeszwowych wspólnych palców (najczęściej III) i pojawia się w przedniej części stopy.
Można się również spotkać z terminologią ucisku nerwu międzyśródstopnego. Potocznie mówi się na to schorzenie: nerwiak Mortona, jednak jest to nazwa nieprawidłowa pod względem klinicznym. Kojarzy się ona bowiem z łagodnym rakiem, a opisywana choroba wywoływana jest podrażnieniem nerwu, a nie jego guzem.
Przyczyny
Przyczyną jest długotrwały ucisk tkanek nerwowych, który finalnie doprowadza do powstania nerwiaka. Wówczas chorobowo zmieniony nerw otoczony zostaje przez duże skupisko włóknistej tkanki łącznej dając szereg charakterystycznych objawów.
Objawy
Najczęściej pacjenci zgłaszają piekący, mocny i promieniujący do palca ból. Typowym zjawiskiem dla metatarsalgii Mortona jest nasilenie się objawów podczas stania, biegania czy długotrwałego noszenia butów na wysokim obcasie.
Diagnostyka
W procesie diagnostycznym lekarz zleca USG stopy albo MR. Należy również wykluczyć pozostałe choroby, które dają podobne objawy (na przykład RZS).
Leczenie
Opiera się na zmianie obuwia na takie, które ma szerokie przody. Pomocne będą również odpowiednie wkładki. Natomiast jeśli zmiany są bardzo zaawansowane, może być konieczna interwencja chirurgiczna.
Ból śródstopia od góry
Najczęściej pojawia się w wyniku urazów, złamań, stłuczeń lub uszkodzeń pojedynczych kości lub całego zestawu. W skład stopy wchodzą bowiem aż 3 zespoły kostne. Są to:
I – kości stępu (piętowa, skokowa, 3 klinowate, sześcienna i łódkowata)
II – kości śródstopia (łącznie jest ich 5)
III – kości palców (14)
Złamanie kości stępu
Rodzaj bólu i jego umiejscowienie zależy od rodzaju uszkodzenia kości. Jeśli dojdzie do złamania kości łódkowatej, to najczęściej mamy do czynienia ze złamaniami awulsyjnymi (z oderwaniem fragmentu kości przez działanie dużych sił mechanicznych) i wielofragmentowymi.
Natomiast złamania kości klinowatych występują zazwyczaj w połączeniu ze zwichnięciami.
Leczenie
Polega zwykle na nieoperacyjnym nastawieniu kości w odpowiedniej pozycji i nałożeniu opatrunku gipsowego.
Złamanie kości śródstopia
Ponownie, ze względu na złożoność i liczność kości tworzących wspólnie śródstopie, ból występuje nie tylko w różnych miejscach, ale także o różnej intensywności. Zwykle złamaniom towarzyszą stłuczenia tkanek miękkich, krwiaki, obrzęki, a nawet może dojść do zaburzeń ukrwienia stopy. Ból pojawia się na grzbietowej stronie stopy uniemożliwiając swobodne poruszanie się.
Leczenie
Nieoperacyjne zlecane jest w sytuacji złamań nieprzemieszczonych. Wówczas zakłada się pacjentowi marszowy opatrunek gipsowy na około 6-8 tygodni. Zalecane jest leczenie czynnościowe, ponieważ całkowite unieruchomienie kończyny na dłuższy czas doprowadzi w końcu do osłabienia więzadeł.
Jeśli złamanie jest rozległe i przemieszczone, wskazane jest leczenie operacyjne. Kości zespala się ze sobą przy pomocą wkrętów, płytek lub popręgów.
Przewlekły ból śródstopia = złamanie zmęczeniowe
Rwący, utrzymujący się ból stopy z boku lub ból stopy od góry to dość powszechnie spotykane dolegliwośi, na które składają się mikrourazy spowodowane przeciążeniem śródstopia. Dotyka najczęściej sportowców oraz osób o zbyt dużej masie ciała w stosunku do wytrzymałości struktur kostnych, ale przytrafić może się również osobom pracującym przez wiele godzin w pozycji stojącej.
Nawarstwiające i sumujące się mikrourazy prowadzą finalnie do nieprzemieszczonego złamania. W odróżnieniu od innych rodzajów złamań, nie powstaje w wyniku jednego, mocnego uderzenia, a rozwija się w przeciągu kilku tygodni, a nawet miesięcy. Długotrwałe przeciążenie danej kości stopniowo ją uszkadza doprowadzając w końcu do przerwania ciągłości struktury.
Czynniki sprzyjające
Do złamań zmęczeniowych predysponują osoby intensywnie trenujące, z nadwagą, ale również palacze, osoby nadużywające alkoholu, z niedoborem witaminy D i zaburzeniami hormonalnymi.
Objawy
Głównie pojawiają się ból i obrzęk w okolicy złamania. Podczas spoczynku dolegliwości mogą się nie ujawnić, jednak czy rozpoczęciu aktywności – z pewnością dadzą o sobie znać. Odpoczynek znacznie łagodzi ból.
Leczenie
Polega na zaprzestaniu wszelkiej aktywności, która nasila ból. Należy również udać się do specjalnej poradni ortopedycznej, by skonsultować rodzaj i złożoność uszkodzenia i ustalić dalsze kroki.
W części przypadków stosuje się kule łokciowe albo specjalne obuwie odciążające przednią część stopy (tzw: but haluksowy). Należy uzbroić się w cierpliwość, ponieważ gojenie się złamania może potrwać nawet 6-8 tygodni.
Jak uniknąć złamania zmęczeniowego?
Konieczne jest stworzenie odpowiedniego planu treningowego, rozłożenie obciążeń i pamiętanie o regeneracji. Wskazane jest również unikanie papierosów, alkoholu, a także suplementacja witaminy D. W przypadku osób otyłych konieczna jest redukcja masy ciała.
Ból podbicia w stopie – ból stopy przy chodzeniu
Zapalenie powięzi podeszwy = ostroga piętowa
Jeśli ból pojawia się między podbiciem stopy a piętą i nasila się podczas chodzenia, przyczyną może być zapalenie powięzi podeszwowej. Jest to częste schorzenie, które nieleczone może doprowadzić do tak zwanej ostrogi piętowej. Jest to narośl kostna, która może znacznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Charakterystycznym objawem zapalenia rozcięgna podeszwowego jest ból pięty przy chodzeniu.
Leczenie
Polega na stosowaniu odpowiednich wkładek odciążających, stosowania leków i maści przeciwzapalnych, unikania długotrwałego pozostawania w pozycji stojącej i wykonywaniu ćwiczeń wzmacniających mięśnie długie stóp. Bardzo skuteczne jest leczenie przy pomocy fali uderzeniowej. Jeśli ostroga jest znacznie rozwinięta, zalecane jest leczenie operacyjne w celu jej wycięcia.
Inne możliwie przyczyny bólu podbicia w stopie to:
-
Nieodpowiednie obuwie: Niewłaściwe buty, takie jak zbyt ciasne lub zbyt luźne, mogą prowadzić do bólu podbicia stopy. Buty o niewłaściwej wielkości, zbyt wąskie lub za wysokie obcasy mogą powodować ucisk i nacisk na podbicie stopy, co może prowadzić do dyskomfortu i bólu.
- Urazy: Urazy, takie jak skręcenie lub stłuczenie stopy, mogą spowodować ból podbicia. Może to być wynik upadku, urazu sportowego lub przypadkowego uderzenia w stopę.
- Uszkodzenia mięśni i więzadeł: Nadmierne obciążenie lub urazy mięśni i więzadeł w stopie mogą powodować ból podbicia. Przeciążenie lub naderwanie tych struktur może wystąpić na skutek intensywnego treningu, nagłego przeciążenia lub urazu.
- Nadmierne obciążenie lub przeciążenie: Długotrwałe stanie lub chodzenie na twardym podłożu może prowadzić do nadmiernego obciążenia podbicia stopy i wywoływać ból. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku osób, które pracują na stojąco przez długi czas lub które angażują się w intensywną aktywność fizyczną bez odpowiedniego odpoczynku.
- Podeszwa stopy: Niektóre problemy z podeszwą stopy, takie jak wysoki łuk lub płaskostopie, mogą przyczyniać się do bólu podbicia. Wysoki łuk może powodować nadmierne napięcie na podbiciu stopy, podczas gdy płaskostopie może powodować nadmierne obciążenie i brak odpowiedniego wsparcia.
- Niewłaściwe podparcie stopy
- Choroby zapalne: Choroby zapalne stawów, takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów, mogą prowadzić do bólu w różnych częściach stopy, w tym w podbiciu.
Ból palców u nóg
RZS, czyli reumatoidalne zapalenie stawów
To przewlekła choroba tkanki łącznej, która charakteryzuje się zapaleniem symetrycznych względem siebie stawów, ale także występowaniem zmian pozastawowych, a nawet może dojść do powikłań całych układów w organizmie.
RZS prowadzi do różnego rodzaju niepełnosprawności, inwalidztwa, a nawet przedwczesnej śmierci.
Przyczyny
Przyczyną jest zbyt wygórowana reakcja układu immunologicznego skierowana przeciwko własnym tkankom. Na RZS chorują częściej kobiety, a szczyt zachorowalności przypada na 4. i 5. dekadę życia. W większości przypadków choroba rozwija się podstępnie w przeciągu kilku tygodni, jednak czasami obserwuje się ostry i nagły początek dający mocne dolegliwości bólowe.
Objawy
Najbardziej charakterystycznymi objawami są ból i obrzęk symetrycznych stawów rąk i stóp. Często zajęte są stawy paliczkowe, na których występują charakterystyczne zgrubienia. Ból palców w stopie może być więc wywołany stanem zapalnym stawów i gromadzeniem się płynu obrzękowego.
Typowym symptomem dla RZS jest również poranna sztywność stawów, która trwa zwykle dłużej niż 1h. Stawy stopy i dłoni są zajmowane jako pierwsze, w dalszych etapach choroby dochodzi do zajęcia większych stawów (np: barkowych, łokciowych lub biodrowych).
Ból może pojawić się również w stawie skokowym, jednak najczęściej obserwuje się go już w ciężkiej i postępującej postaci RZS. Zaobserwować można znaczny obrzęk w okolicy stawu, a rozwinięty stan zapalny i działania autoimmunologiczne prowadzą powoli do uszkodzenia więzadeł (przez to stabilność stawu skokowego jest znacznie zmniejszona).
Najczęściej zajętymi stawami przez chorobę są jednak stawy śródstopno-paliczkowe. Charakterystyczny jest ból przy ucisku bolącego miejsca, który wraz z poranną sztywnością mogą być kluczowe podczas stawiania diagnozy. Często wytwarzają się również deformacje palców.
Leczenie
Jest to choroba nieuleczalna, jednak stosuje się szereg technik mających na celu długotrwałą poprawę jakości życia i zmniejszenie objawów. Najważniejsze jest szybkie opanowanie stanu zapalnego, zapobieganie zmianom destrukcyjnym lub opóźnianie ich wystąpienia. W tym celu stosuje się tzw: leki modyfikujące przebieg choroby lub leki biopodobne.
Rehabilitacja powinna być stosowana w każdym okresie choroby. Obejmuje ona kinezyterapię mającą na celu zwiększenie siły mięśni i poprawę ogólnej sprawności fizycznej, fizykoterapię (obejmującą elektroterapię, laseroterapię, termoterapię i masaże), a także wsparcie psychologiczne.
Czasem zalecane jest leczenie operacyjne stosowane w przypadku silnych dolegliwości bólowych lub znacznego ograniczenia zakresu ruchów w stawach.
Dna moczanowa, czyli podagra
Jest to inny rodzaj zapalenia stawów, tym razem wywołany nie reakcją immunologiczną, tylko krystalizacją w płynie stawowym chemicznego związku o nazwie moczan sodu.
Moczanowe kryształki odkładają się w tkankach stawowych, ale złogi utworzyć się mogą również w innych tkankach albo nawet narządach.
Epidemiologia
Na dnę zachorować mogą zarówno kobiety, jak i mężczyźni. W przypadku panów, choroba występuje najczęściej po 40 roku życia, a pierwsze objawy u kobiet pojawiają się po menopauzie. Obecnie stwierdza się coraz więcej zachorowań na świecie.
Przyczyny
Kwas moczowy to końcowy produkt przemiany puryn. Wchodzą one w skład aminokwasów, te zaś budują białka. Kiedyś dnę moczanową nazywano chorobą bogaczy ze względu na to, że często zapadały na nią osoby z wyższych sfer, które miały dostęp do wysokokalorycznych posiłków (w tym do owoców morza) obfitujących właśnie w puryny.
Przyczyn dny moczanowej może być wiele, mają jednak jedną wspólną cechę – jest nią hiperurykemia, czyli podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi. Może być to zjawisko pierwotne (wrodzone), jednak najczęściej spotyka się hiperurykemię nabytą. Może być ona wynikiem:
- Dużej podaży puryn w diecie (pokarmy mięsne, buliony, owoce morza).
- Przyspieszonego rozkładu ATP, do którego może doprowadzić nadużywanie alkoholu.
- Zmniejszonego wydalania kwasu moczowego przez nerki – co spowodowane jest ich niewydolnością.
Hiperurykemia może być przejściowa (wywołana np: nadmiernym wysiłkiem fizycznym, zawałem serca, padaczką czy niedoczynnością tarczycy). Sama hiperurykemia nie wywołuje objawów dny, dochodzi do nich dopiero po procesie krystalizacji kwasu moczowego w płynie stawowym.
Objawy
Dna moczanowa to choroba napadowa i nawracająca. Na samym początku pojawia się nagły, bardzo silny ból stawu, a także jego obrzęk. Objawy najczęściej dotyczą stawu śródstopno-paliczkowego I (czyli palucha, wówczas chorobę nazywa się podagrą) i pojawiają się wcześnie rano, po przebudzeniu. Podczas napadu okolica stawu jest zaczerwieniona, widoczny jest rumień, a skóra jest napięta i błyszcząca.
Dochodzi też do magazynowania zbyt dużej ilości płynu w dużych stawach, co może uniemożliwiać swobodne poruszanie się. Nieleczony napad zwykle nie trwa dłużej niż 2 tygodnie i wygasa samoistnie.
Leczenie
Podstawą jest edukacja pacjentów i wyjaśnienie im w jaki sposób choroba powstaje i jakie czynniki mogą wywołać napad (np: spożycie alkoholu, duży wysiłek fizyczny, uraz fizyczny czy przyjęcie niektórych leków m.in diuretyków).
Konieczna jest też modyfikacja stylu życia polegająca na zmniejszeniu masy ciała u osób z nadwagą, unikaniu picia alkoholu, a także stosowaniu diety o małej zawartości puryn i fruktozy.
Jeśli wystąpi napad, leczony jest najczęściej farmakologicznie przy pomocy: kolchicyny, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) lub glikokortykosteroidów (GKS).
Leczenie przewlekłe (oprócz zaleceń dotyczących stylu życia) polega na stosowaniu leków mających na celu zmniejszenie stężenia kwasu moczowego w osoczu. Można tego dokonać m.in przy pomocy allopurynolu lub febuksostatu.
Rokowanie
Zależne jest przede wszystkim od zmian, które powstały w nerkach i całym układzie krążenia, a także od występowania innych zaburzeń wpływających na czas przeżycia.
Jakie są domowe sposoby na bolącą stopę?
Wszystko zależy od przyczyny wywołującej ból. Jeśli nie jest zbyt mocny i pojawia się po przeciążeniu (np: długotrwałe przyjmowanie pozycji stojącej, intensywne treningi itp.), przydatne mogą być zimne okłady, maści z kasztanowca lub stosowanie natrysków naprzemiennie zimną i ciepłą wodą.
Jeśli dolegliwości nie przemijają, a nawet nasilają się, konieczne jest prowadzenie oszczędzającego trybu życia. Można też sięgnąć po niesteroidowe leki przeciwzapalne dostępne bez recepty.
Ból pojawiający się po urazie lub uderzeniu musi zostać skonsultowany z lekarzem, natomiast jeśli pojawia się przy chodzeniu, warto rozważyć zmianę obuwia lub zastosowanie odpowiednio wyprofilowanych wkładek.
Stopy to temat interdyscyplinarny zajmują się nimi tacy specjaliści jak:
Umów się na leczenie bólu stopy:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
OPINIE O NAS:
Specjaliści KORE
Dagmara Porada – Redaktor medyczny
Studiuje Medycynę na kierunku lekarskim na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Copywriterka z 6-letnim stażem i lekkim piórem. Twórczyni wielu artykułów, opisów i blogów firmowych. Miłośniczka psów i dobrej książki.
Bibliografia:
- Ortopedia i traumatologia 1 i 2, prof. dr hab. med. Tadeusz Sz. Gaździk
- Eugeniusz Józef Kucharz, “Neuropatie uciskowe kończyny dolnej” https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.23.2.
- Karolina Stępień, “Złamania zmęczeniowe stopy” https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/274624,zlamania-zmeczeniowe-stopy
- med. Marek Libura, “Co powoduje zniekształcenie stóp? ”https://www.mp.pl/pacjent/zapytajlekarza/lista/show.html?id=118660”
- Interna Szczeklika 2020
- Fizjoterapia w ortopedii, dr hab. n. med. Dariusz Białoszewski
MARCIN WYTRĄŻEK 1, MAŁGORZATA CHOCHOWSKA 1, 2
1Pracownia Terapii Manualnej i Masażu, Wyzsza Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu
2Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Ból stopy.
Dolegliwości bólowe stóp stanowią istotny problem kliniczny, z którym często spotykają się specjaliści z zakresu leczenia schorzeń narządu ruchu. Ogromne znaczenie w rozwoju dysfunkcji układu mięśniowo-szkieletowego stóp maja czynniki zewnętrzne, w dużej mierze związane ze zmianami cywilizacyjnymi.
Postępowanie profilaktyczne w dolegliwościach bólowych stóp
Dolegliwości bólowe w obrębie stóp są częstym problemem klinicznym, w szczególności w populacji osób starszych, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza (1, 2). Częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn (3, 4). Ból w obrębie stopy może mieć wpływ na aktywność fizyczną, życie społeczne i nastrój osoby (5).
Najczęściej występującą dolegliwością w obrębie stopy jest ból po stronie podeszwowej (6), a jego przyczyną jest nierzadko zapalenie rozcięgna podeszwowego. Szacuje się, że schorzenie to może dotyczyć 11-15% osób zgłaszających się do specjalisty (7, 8). Zapale-nie rozcięgna podeszwowego najczęściej występuje w populacji osób pomiędzy 40. a 60. rokiem życia (7).
Badania pediatryczne pokazują jednak, że jednostka ta występuje także u dzieci (8,2% przypadków w badaniach 1000 dzieci) (9). Inna ważna deformacja stopy, jaką jest paluch koślawy, może występować nawet u ok. 25% osób dorosłych (10) i aż u 74% osób starszych (11).
Zapalenie rozcięgna podeszwowego
Rozcięgno podeszwowe to gruba warstwa tkanki łącznej, rozciągająca się na podeszwowej stronie stopy, od kości piętowej do podstawy paliczków bliż-szych każdego palca. Ten sam przyczep początkowy mają też krótkie mięśnie stopy (odwodziciel palucha, zginacz krótki palców, czworoboczny podeszwy). Rozcięgno podeszwowe stabilizuje łuk podłużny stopy.
Podrażnienie rozcięgna może być spowodowane obciążeniami dynamicznymi (np. bieganie) bądź statycznymi (np. długotrwała praca w pozycji stojącej). Chociaż powszechnie podaje się, że jednostka ta związana jest ze stanem zapalnym, to pojawiają się przypuszczenia, że dolegliwości te mają związek z niezapalny-mi zmianami zwyrodnieniowymi (12).
Czynnikami wpływającymi na jego wystąpienie są też zmiany strukturalne, nadwaga, zmiany zwyrodnieniowe związane ze starzeniem się organizmu. Dysfunkcje w obrębie rozcięgna podeszwowego są zazwyczaj połączone z nadmiernym napięciem mięśni tylnej strony podudzia i uda. Często też wy-stępuje ograniczenie zgięcia grzbietowego stopy i prostowania palucha (15).
Badania Riddle’a i wsp. (14) pokazują, że ryzyko wystąpienia zapalenia rozcięgna podeszwowego zwiększa się wraz ze zmniejszającym się zakresem ruchu zgięcia grzbietowego stopy. Dolegliwości bólowe są najczęściej odczuwane na wewnętrznej stronie pięty i po wewnętrznej stronie podeszwy stopy, szczególnie podczas kilku pierwszych kroków po przebudzeniu bądź po długotrwałym odpoczynku.
Wykonanie kilku kroków lekko rozciąga rozcięgno i dolegliwości te ulegają zmniejszeniu (15, 16). Ból może być także odczuwany podczas długotrwałego stania. Hendrickson oraz Myers podają, że z racji ścisłego połączenia z okostną pięty długotrwałe pociąganie powięzi może przyczynić się do powstania tzw. ostrogi piętowej (13, 17).
Chociaż jest to dosyć powszechna hipoteza, to jednak niektóre badania sugerują, że patomechanizm powstawania ostrogi może być bardziej związany z pionowym obciążeniem kości piętowej niż z poziomymi siłami ciągnącymi ze strony tkanek (18). Ważnym wtedy czynnikiem oddziaływania jest nadmierne obciążenie stóp wynikające ze zbyt dużej wagi ciała.
Paluch koślawy
Paluch koślawy, zwany popularnie haluksem (z łac. hallux valgus), jest jedną z najczęściej obserwowanych patologii w obrębie stopy, polegającą na deformacji pierwszego stawu śródstopno–paliczkowego. W przypadku palucha koślawego dochodzi do bocznego przemieszczenia palucha, a przy dużych zniekształceniach paluch może nawet zachodzić nad bądź pod drugi palec.
Niektóre badania wskazują, że nawet deformacje dużego stopnia mogą pozostawać asymptomatyczne (19). Zazwyczaj jednak dolegliwości bólowe związane z tą jednostką odczuwane są w okolicy stawu śródstopno-paliczkowego i często wynikają ze stanu zapalnego pogrubiałej kaletki po przyśrodkowej stronie stawu.
Innymi objawami związanymi ze zmianą biomechaniki stopy mogą być: uczucie zmęczonych stóp, uczucie sztywności stopy, uczucie pieczenia na podeszwowej stronie stopy, obrzęk stopy, stawu skokowego (20).
Trzeszczki zlokalizowane pod głową pierwszej kości śródstopia mogą ulec bocznemu przemieszczeniu, co również może być przyczyną ostrych dolegliwości bólowych. Źródłem powstawania palucha koślawego jest też osłabienie mięśnia odwodziciela palucha.
Basmajian zaobserwował, że w badaniu EMG u osób z hallux valgus mięsień odwodziciel palucha nie wykazuje żadnej aktywności (21). Paluchowi koślawemu w wyniku zaburzeń biomechaniki stopy może towarzyszyć metatarsalgia (19).
Metatarsalgia
Określenie „metatarsalgia” odnosi się do dolegliwości bólowych w okolicach głów kości śródstopia od drugiej do czwartej, jednakże towarzyszy jej często deformacja w obrębie pierwszej i piątej kości śródstopia oraz palców (22).
W przypadku prawidłowego obciążania stopy ciężar ciała powinien rozkładać się w jednej trzeciej na pierwszej kości śródstopia, a reszta ciężaru powinna być rozłożona pomiędzy pozostałe palce. Zbyt duża pronacja stopy może się przyczyniać do nadmiernego obciążenia drugiej kości śródstopia.
Dodatkowym czynnikiem pogłębiają-cym zaburzenie może być osłabienie mięśni zginaczy stopy (23). Jednym ze środków terapeutycznych jest stosowanie ćwiczeń wzmacniających zginacze stopy oraz noszenie obuwia o szerokim przodostopiu (24).
Noszenie obuwia
Należy zauważyć, że problem dolegliwości bólowych stopy, który w krajach cywilizacji zachodniej jest zjawiskiem częstym, występuje stosunkowo rzadko w krajach afrykańskich (1, 25, 26, 27). Być może szkopuł tkwi w tym, że w krajach zachodniej cywilizacji obuwie nosi się właściwie od urodzenia.
Często dziecko otrzymuje pierwsze buciki, zanim nauczy się samodzielnie chodzić. Tymczasem wpływ noszenia obuwia na późniejszą kondycję i funkcjonowanie biomechaniczne stopy wydaje się największy właśnie u dzieci, kiedy dochodzi do dynamicznego rozwoju i kształtowania się stopy.
Już w 1905 roku Hoffman zauważył, że nawet kilkutygodniowe noszenie obuwia przez dzieci wpływa na kształt stopy, w szczególności na ustawienie palucha (28).
Również inne badania wskazują, że w populacjach, w których nie nosi się obuwia, odsetek urazów i schorzeń stopy jest mniejszy (29). Analiza prowadzona przez Wellsa na początku XX wieku wykazała, że stopy osób z południowej Afryki (w większości nienoszących obuwia) są szersze i mają niższy łuk przyśrodkowy niż stopy Europejczyków z grupy porównawczej.
Również Sim-Fook i Hodgson w latach 50. zauważyli, że Chińczycy nienoszący obuwia mają szersze przodostopie (28). Podobne obserwacje (niższy łuk przyśrodkowy stopy i szersze przodostopie) poczynili D’Août i wsp. (28) u nienoszących obuwia mieszkańców południowych Indii.
Inne badania wykazały, że w Kongo od-setek płaskostopia był mniejszy u tych dzieci, które nie nosiły obuwia (30). Podobne rezultaty uzyskali w Indiach Rao i Joseph (31), obserwując częstsze występowanie płaskostopia u dzieci noszących obuwie.
Przytaczane badania zmuszają do zastanowienia się, czy populacja osób z krajów wysoko rozwiniętych jest odpowiednia dla stanowienia tzw. normy dla celów prowadzenia badań nad funkcją stopy (28).
Noszenie niewłaściwego obuwia
Wiele powszechnych dolegliwości bólowych stopy związanych jest z noszeniem niewłaściwego obuwia (32, 33, 34). Niestety większość osób przy zakupie butów nie kieruje się troską o swoje zdrowie, ale modą i wyglądem (34, 35).
Niektóre osoby noszą obuwie w zbyt małym rozmiarze, co może być przyczyną dolegliwości bólowych stopy (36, 37). Badania wskazują, że ponad 80% zdrowych osób nosi niewłaściwe obuwie – często zbyt małe w stosunku do wielkości stopy. W badaniach Freya (32) większość z 365 kobiet nosiła zbyt ciasne obuwie, pomimo odczuwanego bólu!
Szczególnie w populacji osób starszych istnieje silna zależność pomiędzy występowaniem dolegliwości bólowych stóp a źle dopasowanym obuwiem (37).
Kolejnym, ciągle aktualnym, choć poruszanym od lat, problemem jest noszenie obuwia na wysokim obcasie. Przyczynia się ono nie tylko do powstawania dolegliwości w obrębie stóp, ale także do powstania zaburzeń w całym układzie mięśniowo-szkieletowym, powodując chociażby dolegliwości bólowe stawów kolanowych czy kręgosłupa.
Noszenie butów na wysokim obcasie może przyczyniać się do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego (38, 39). Różne ba-dania dokumentują negatywny wpływ noszenia obuwia na wysokim obcasie na równowagę, postawę ciała czy chód (40, 41, 42).
Cronin i wsp. (43) uważają, że długotrwałe noszenie butów na wysokim obcasie może istotnie zwiększać aktywację mięśnia trójgłowego łydki, co prowadzi do zwiększonego ryzyka występowania urazów o charakterze przeciążeniowym.
Zaobserwowano, że osoby noszące obuwie na wysokim obcasie mają większe zgięcie podeszwowe stopy, ale mniejszy zakres ruchu zgięcia grzbietowego w stosunku do osób chodzących w obuwiu o płaskiej podeszwie (44).
Dobór właściwego obuwia
Jeżeli u kogoś występują już dolegliwości bólowe, to pomocne w ich zmniejszaniu może się okazać chodzenie w sportowym obuwiu do biegania z grubszą, dobrze amortyzującą podeszwą (45). Badania Wolgina i wsp. (46) dowodzą, że wśród osób z zapaleniem rozcięgna podeszwowego jednym ze skutecznych rozwiązań leczniczych była wymiana obuwia.
Warto pamiętać, że buty, tak jak inne części garderoby, zużywają się z czasem i warto co jakiś czas zainwestować w nową parę butów, gdyż te stare tracą z czasem swoje właściwości amortyzujące wstrząsy (45).
Projektując obuwie, należałoby mieć na uwadze także jak najmniejszą jego wagę. Większy ciężar butów może mieć wpływ na pewne parametry analizy chodu i biegu u dzieci (47).
Zatem istotna z punktu widzenia zmniejszenia ryzyka wystąpienia dolegliwości bólowych stopy i poprawy komfortu chodu może się okazać zmiana obuwia na takie, które nie zmienia kształtu stopy. Staheli (48) wyraża pogląd, że prawidłowo zaprojektowany but powinien powstawać według wzoru bosej stopy i nie wpływać na zmianę jej kształtu.
Postępowanie profilaktyczne
Zaproponowane poniżej postępowa-nie może być stosowane jako forma zapobiegania występowaniu dolegliwości bólowych stóp bądź, po konsultacji ze specjalistą, jako uzupełnienie leczenia zachowawczego, które może obejmować także leczenie fizykoterapeutyczne.
Część przedstawionego postępowania z pewnością może mieć zastosowanie w usprawnianiu pooperacyjnym, jednak zagadnienia te nie są przedmiotem tego artykułu i ze względu na odmienny charakter kliniczny powinny zostać omówione oddzielnie. Nieodłącznym elementem postępowania profilaktycznego są omówione powyżej kwestie noszenia właściwego obuwia.
Chodzenie i bieganie boso
Jak wspomniano powyżej, już samo noszenie obuwia ma wpływ na biomechanikę chodu u dzieci oraz ogranicza funkcjonowanie stóp (47). American Academy of Pediatrics zaleca nienoszenie przez dzieci obuwia do czasu, w którym pojawia się środowiskowa konieczność jego używania (49).
Ideałem byłoby chodzenie i bieganie na co dzień boso – działanie takie mogłoby wpłynąć na utrzymanie właściwej funkcji biomechanicznej stopy, szczególnie w przypadku dzieci. Chodzenie boso jest funkcjonalnym ćwiczeniem zwiększającym siłę mięśni stóp (24).
W środowisku naturalnym stopa bez obuwia doświadcza także licznych bodźców proprioceptywnych i swojego rodzaju masażu, których pozbawiona jest, jeżeli okryta jest obuwiem. Od-rębną kwestią wydaje się chodzenie po równym podłożu.
Wraz z rozwojem cywilizacyjnym coraz rzadziej ludzka stopa doświadcza konieczności reagowania na nierówności podłoża. Powoduje to zmniejszenie liczby bodźców proprioceptywnych i jednostajne obciążanie układu mięśniowo-szkieletowego stopy.
Chodzenie i bieganie boso wymusza większą pracę mięśni krótkich stopy (49). Chodzenie i bieganie boso jest jednak trudne do zrealizowania w warunkach zachodniej cywilizacji, zwłaszcza w środkowoeuropejskich realiach pogodowych.
Możliwe jest jednak chodzenie boso w warunkach domowych bądź uprawianie aktywności fizycznej w elastycznym, pięciopalczastym obuwiu, nieograniczającym prawidłowej funkcji stopy. Obuwie takie imituje chodzenie na boso (49).
Ćwiczenia rozciągające
Ćwiczenia rozciągające zalecane są w przypadku zapalenia rozcięgna podeszwowego, ostrogi piętowej czy metatarsalgii (22, 50). Ograniczenie zakresu ruchu zgięcia grzbietowego stopy zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia rozcięgna podeszwowego (14, 51).
Następstwem skrócenia ścięgna Achillesa mogą być ograniczenie zgięcia grzbietowego i nadmierna pronacja stopy, która zwiększa obciążenie rozcięgna podeszwowego (7). Digiovanni zaobserwował dobre rezultaty w terapii bólu podeszwowej strony pięty u pacjentów uczestniczących w programie obejmującym ćwiczenia rozciągające rozcięgno podeszwowe i ścięgno Achillesa (52).
Bolivar i wsp. (53) wykazali, że u osób z zapaleniem rozcięgna podeszwowego można zaobserwować nie tylko skrócenie mięśni na tylnej stronie łydki, ale także na tylnej stronie uda. Autorzy sugerują, że przygotowując protokół postępowania terapeutyczne-go, należy oprócz rozciągania tkanek w okolicy rozcięgna podeszwowego włączyć także ćwiczenia rozciągające mięśnie trójgłowe łydki (fot. 1) oraz te z grupy kulszowo-goleniowej (fot. 2).
Rozciąganie mięśnia brzuchatego płaszczkowatego odgrywa też istotną rolę w terapii metatarsalgii (22). Ćwiczenia rozciągające mogą być wykonywane z wykorzystaniem techniki relaksacji poizometrycznej mięśni.
Ważne są także ćwiczenia rozciągające, których celem jest zwiększenie i utrzymanie prawidłowego zgięcia grzbietowego w pierwszym stawie śródstopno–paliczkowym, gdyż zmniejszenie tego zakresu ruchu wpływa na zmniejszenie ryzyka występowania palucha koślawe-go (fot. 3) (54, 55).
Automasaż
Przeciążenie mięśni krótkich stopy może prowadzić do rozwoju zespołu bólu mięśniowo-powięziowego związanego z występowaniem mięśniowo-powięziowych punktów spustowych. Istnieje wiele technik masażu możliwych do wykonania przez pacjenta w domu. Może to być masaż wykonany z użyciem piłki, specjalnego przyrządu bądź też przy użyciu dłoni.
Masaż powinien być w dużej mierze nakierowany na mięśniowo-powięziowe punkty spustowe, których obecność może być czasami pierwotną przyczyną dolegliwości bólowych stopy (56). Zmniejszenie ich aktywności może wpłynąć na odczuwane dolegliwości bólowe i poprawić elastyczność stopy.
Mięśnie, które można poddać masażowi piłeczką, to zginacz krótki palców i mięsień czworoboczny podeszwy. Terapia tych mięśni będzie miała ogromne znaczenie w przypadku ostrogi piętowej i zapalenia rozcięgna podeszwowego (fot. 4). W przypadku palucha koślawe-go autoterapii w pierwszej kolejności powinny zostać poddane mięśnie: odwodziciel palucha, zginacz krótki palucha i przywodziciel palucha.
Masaż wykonywany twardą piłką może być nakierowany także na zwiększanie elastyczności rozcięgna podeszwowego. Należy pamiętać, że niezależnie od rodzaju dysfunkcji i tego, czy problem dotyczy pierwszego stawu śródstopno–paliczkowego, czy też rozcięgna podeszczowego, terapii warto poddawać wszystkie mięśnie stopy, w których występują punkty spustowe.
Mięśnie podudzia także powinny zostać objęte działaniem profilaktycznym, ponieważ punkty spustowe w nich zlokalizowane wywołują ból stopy i wpływają na jej funkcjonowanie.
Ćwiczenia wzmacniające
Celem tej grupy ćwiczeń jest przeciw-działanie osłabieniu krótkich mięśni stopy, które może występować w przypadku występowania wielu dysfunkcji i dolegliwości bólowych stóp (m.in. w przypadku dolegliwości bólowych pięty i palucha koślawego) (57).
Zaobserwowano, że w przypadku pacjentów z zapaleniem rozcięgna podeszwowe-go jest mniejsza siła zginaczy krótkich palców (58). Ćwiczenia wzmacniają-ce krótkie mięśnie stopy to np. tzw. ćwiczenie krótkiej stopy (fot. 5) bądź ćwiczenia polegające na izolowanym unoszeniu palucha bądź osobno pozostałych palców (fot. 6-7).
Ćwiczenie krótkiej stopy polega na wykonywaniu napięcia krótkich mięśni na podeszwo-wej stronie stopy w celu zbliżenia głów kości śródstopia do kości piętowej przy jednoczesnym utrzymaniu długich zginaczy w rozluźnieniu.
Początkowo wykonywanie tego ćwiczenia może wymagać instrukcji ze strony fizjoterapeuty i pasywnego ustawienia stopy. Następnym etapem może być nauczenie pacjenta wykonywania ćwiczenia w pozycji siedzącej, a następnie w pozycji stojącej (59).
W przypadku palucha koślawego do-chodzi do osłabienia mięśnia odwodziciela palucha i zaburzenia równowagi mięśniowej w stosunku do mięśnia przywodziciela palucha (60). Dobrym ćwiczeniem jest rozstawianie palców i odwodzenie palucha zarówno z oporem, jak i bez (fot. 8). Są to ćwiczenia, których zadaniem jest zwiększenie aktywności mięśnia odwodziciela palucha.
Data publikacji: 22.09.2021
Data ostatniej aktualizacji: 31.10.2023
