Jama ustna to przestrzeń, którą z tyłu ograniczają łuki podniebienne, a z przodu wargi. Ścianę dolną stanowi dno jamy ustnej, a górna to podniebienie twarde i miękkie.
Jama ustna jest wyścielona nabłonkiem, który ma kontakt z środowiskiem, w którym są obecne drobnoustroje, dlatego często zdarzają się w niej zapalenia. Zmiany w błonie śluzowej są często wtórne dla występowania różnych chorób.
W Centrum KORE w Swarzędzu koło Poznania mamy duże doświadczenie w leczeniu zapalenia jamy ustnej.
Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – co do niego predysponuje?
Stan zapalny w jamie ustnej mogą powodować bakterie, wirusy i grzyby. Do czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia, to:
- oparzenia
- obniżona odporność
- choroby zębów i przyzębia
- urazy błony śluzowej jamy ustnej
- alkoholizm
- palenie tytoniu
- niedobory witaminowe
- ciąża
- choroby ogólnoustrojowe, do których należy cukrzyca.
Zapalenie jamy ustnej – objawy
Objawy, które towarzyszą zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej, zależą od rodzaju zmian i czynnika, który je wywołał. Wysiękowe zapalenie jamy ustnej objawia się gorączką, nieprzyjemnym zapachem wydobywającym się z ust, utratą łaknienia, bólem gardła i jamy ustnej oraz czerwonymi plamami na śluzówce, które mogą krwawić.
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej to kolejny rodzaj. Jego objawy różnią się od pierwszego typu. W tym przypadku występuje wysoka temperatura ciała, ból szyjnych węzłów chłonnych i ogólne złe samopoczucie. Ważne jest to, że w jamie ustnej pojawiają się pęcherzyki, które po pęknięciu tworzą nadżerki – są one bolesne i szczególnie nieprzyjemne.
U dzieci bardzo często można zaobserwować pleśniawki. Poznajemy je po białawym, grudkowym nalocie na błonie śluzowej, utracie łaknienia i ogólnym złym samopoczuciu. Jeszcze inaczej objawia się aftowe zapalenie jamy ustnej.
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej jest szczególnie często spotykane wśród dzieci. Jest to jednocześnie najczęściej występująca postać opryszczki wargowej wśród najmłodszych. Wywołuje ją wirus HSV-1, który przenosi się wraz ze śliną chorego i nosiciela.
Jej leczenie może trwać nawet do dwóch tygodni. Leczenie tej postaci opryszczki to przede wszystkim leki przeciwwirusowe, na przykład acyklowir. Dodatkowo stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, które mają działanie doraźne.
Trzeba pamiętać, by osoba z opryszczkowym zapaleniem jamy ustnej nie przyjmowała zbyt twardych i gorących pokarmów, które mogłyby być przyczyną dodatkowego podrażnienia śluzówki.
Aftowe zapalenie jamy ustnej
Aftowe zapalenie jamy ustnej to jedno z częstszych schorzeń, które dotykają błony śluzowej. Ich przyczyna pozostaje nieznana, a nawet niewielkie owrzodzenia są bardzo bolesne i powodują spory dyskomfort. Afty, w przeciwieństwie do opryszczkowego zapalenia jamy ustnej – są niezakaźne.
Czynniki predysponujące do wystąpienia aft:
- uszkodzenia języka, dziąseł
- niedobory żelaza, cynku, kwasu foliowego, witaminy B12
- reakcja na pasty i płyny do płukania jamy ustnej
- HIV, choroba Leśniowskiego-Crohna
- czynniki dziedziczne
- stres
- zaburzenia mikrobioty jamy ustnej.
Zapalenie jamy ustnej – profilaktyka
Zapalenie jamy ustnej to wbrew pozorom trudne do leczenia schorzenie, dlatego tak ważna jest profilaktyka i zapobieganie stanom zapalnym śluzówki. Aby zminimalizować ryzyko ich wystąpienia, pamiętaj o kilku podstawowych rzeczach:
- myj zęby tylko szczoteczkami z miękkim włosiem
- możesz płukać usta ciepłą wodą lub wodą z solą
- unikaj twardych pokarmów, które mogą prowadzić do uszkodzenia mechanicznego błony śluzowej jamy ustnej
- przyjmuj odpowiednią ilość płynów
- pamiętaj o wizytach kontrolnych u stomatologa i bieżącym naprawianiu ubytków
- wykonuj regularne higienizacje jamy ustnej
- nie dopuszczaj do nadmiernego wysychania warg
- jeżeli używasz protez zębowych, dbaj o ich czystość
- używaj odpowiednich płynów do płukania jamy ustnej
- unikaj ostrych i bardzo kwaśnych pokarmów
- unikaj alkoholu i napojów gazowanych
- unikaj palenia tytoniu
- ogranicz spożywanie bardzo gorących pokarmów, które mogą powodować oparzenia w jamie ustnej.
Zapalenie jamy ustnej – leczenie
Stany zapalne jamy ustnej bardzo często ustępują samodzielnie, chociaż proces zdrowienia może trwać nawet do 2 tygodni. W przypadku dużego nasilenia zmian w obrębie śluzówki można stosować leki, które działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo.
U niektórych pacjentów konieczne jest zastosowanie leczenia przeciwgorączkowego, przeciwwirusowego czy przeciwbakteryjnego, w zależności od etiologii zapalenia. Działanie przeciwzapalne wykazuje benzydamina, należąca do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).
Krioterapia i laseroterapia również są stosowane do leczenia stanów zapalnych jamy ustnej, jednak najczęściej w przypadku zapaleń śluzówki u pacjentów onkologicznych. Krioterapia, czyli aplikowanie lodu na śluzówkę, zmniejsza dopływ krwi do nabłonka, co ogranicza negatywny wpływ chemioterapii na komórki nabłonkowe.
Laseroterapia wykorzystuje wiązkę światła do pobudzania podziałów komórkowych i indukowania procesów naprawczych nabłonka wyścielającego jamę ustną. W krajach zachodnich jest to rekomendowana metoda leczenia zapaleń śluzówki.
Afty należy leczyć środkami o działaniu wysuszającym i ściągającym. W ciężkich i nawracających zapaleniach podaje się płukanki, w których znajdują się glikokortykosteroidy lub tetracykliny, należące do antybiotyków.
W przypadku niedoborów niektórych składników, można je suplementować. Dotyczy to kwasu foliowego, żelaza, witaminy B12 oraz cynku.
Leki na zapalenie jamy ustnej bez recepty
Stan zapalny jamy ustnej bywa bardzo dokuczliwy, ale z reguły ustępuje samodzielnie. Można jednak stosować leki, również te dostępne bez recepty, które pozwolą zmniejszyć dolegliwości, takie jak ból i pieczenie.
W aptekach dostępnych jest stosunkowo dużo preparatów, które już za niewielką cenę przyniosą ulgę i przyspieszą gojenie ran. Na rynku możemy znaleźć maści, żele do stosowania miejscowego oraz płyny do płukania jamy ustnej przy zapaleniu.
Azulan – koncentrat do sporządzania roztworu do stosowania w jamie ustnej
Substancją czynną preparatu Azulan jest etanolowy wyciąg z kwiatów rumianku. Jest wskazany w stanach zapalnych błon śluzowych, dziąseł i skóry, a także przewodu pokarmowego. Lek należy rozcieńczyć z wodą zgodnie z zaleceniami i płukać jamę ustną kilka razy dziennie.
Tantum Verde – przeciwzapalna i przeciwbólowa benzydamina
Tantum Verde to roztwór do płukania jamy ustnej, bezpieczny dla dzieci i dorosłych. Jest wskazany w przypadku infekcji jamy ustnej, zapalenia dziąseł, gardła czy migdałków. Substancja czynna w Tantum Verde to benzydamina, należąca do niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Sachol Fast Effect
Sachol Fast Effect to wyrób medyczny w formie sprayu. Jego główne działania to łagodzenie dyskomfortu i bólu, które niosą ze sobą stany zapalne jamy ustnej. Sprawia też, że afty goją się szybciej.
Aphtin
Aphtin zawiera boraks, który działa przede wszystkim na pleśniawki w jamie ustnej. Już niewielka jego ilość pozwala odkazić i ściągnąć chorobowo zmienione miejsce.
Zapalenie jamy ustnej jako powikłanie leczenia onkologicznego
Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej może być jednym ze skutków ubocznych leczenia onkologicznego i dotyczy niemal wszystkich chorych na nowotwory okolicy głowy i szyi.
Jest to poważny problem, ponieważ może wpływać na powodzenie dalszego leczenia, utrudniać codzienne funkcjonowanie, a nawet mieć wpływ na rokowanie chorego.
Nowotwory złośliwe głowy i szyi stanowią około 6% wszystkich nowotworów złośliwych w Polsce. Podstawowymi metodami ich leczenia są chirurgia i radioterapia, często skojarzona z leczeniem systemowym.
Napromienianie niesie ze sobą ryzyko zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, a chemioterapia tylko je zwiększa. Patomechanizm schorzenia jest dosyć złożony.
Promieniowanie jonizujące uszkadza nabłonek, kierując komórki na drogę apoptozy, czyli programowanej śmierci. Dochodzi także do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego. Obumieranie komórek powoduje owrzodzenia, które dodatkowo mogą zasiedlać bakterie, które nasilają stan zapalny.
Wszystkie te procesy prowadzą w kierunku wystąpienia zapalenia, do którego dodatkowo predysponują:
- zła higiena jamy ustnej
- nikotynizm
- mało zróżnicowana dieta
- obecność próchnicy
- zaburzenia ogólnoustrojowe, np. neutropenia
- niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego
- suchość jamy ustnej
- czynniki genetyczne
- płeć (zapalenie błony śluzowej występuje częściej u kobiet).
Przebieg zapalenia jamy ustnej u pacjentów onkologicznych
Podstawowy objaw zapalenia błony śluzowej jamy ustnej to uczucie pieczenia. Powstające owrzodzenia cechują się większą głębokością niż afty i są narażone na nadkażenie bakteryjne. Leczenie przeciwnowotworowe dodatkowo ogranicza wydzielanie śliny i powoduje neutropenię, co podnosi ryzyko wystąpienie zapalenia.
Dla chorych stan zapalny jamy ustnej to przede wszystkim utrudnienie codziennego funkcjonowania. Powoduje trudności w połykaniu pokarmów, utratę masy ciała, wyniszczenie oraz izolację społeczną takiej osoby, wynikającą z trudności z przyjmowaniem pokarmów i mówieniem.
Interwencje związane z radioterapią u pacjentów z rakiem głowy i szyi opublikowane przez MASCC/ISOO
| Interwencja | Zastosowanie |
| Fotobiomodulacja – laser i inne terapie świetlne, doustna laseroterapia niskiego poziomu | ● zapobieganie zapaleniu jamy ustnej u pacjentów z rakiem głowy i szyi;
● leczenie zapalenia jamy ustnej |
| Glutamina – doustnie | ● zapobieganie zapaleniu jamy ustnej u pacjentów z rakiem głowy i szyi |
| Dieta elementarna | ● brak wytycznych |
| Cynk | ● zapobieganie zapaleniu jamy ustnej u pacjentów z rakiem głowy i szyi |
| Suplementy: wit. E, kwas foliowy, selen, kalcytriol | ● brak wytycznych |
| Płukanie jamy ustnej benzydaminą | ● zapobieganie zapaleniu jamy ustnej u pacjentów z rakiem głowy i szyi
● leczenie zapalenia jamy ustnej |
Laseroterapia biostymulacyjna – innowacja w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i nie tylko
Laseroterapia, zwana także biostymulacją laserową, wykorzystuje wiązkę światła do pobudzania syntezy kolagenu oraz aktywowania podziałów komórkowych. Ma pozytywny wpływ na RNA, DNA, enzymy i hormony oraz stymuluje procesy regeneracyjne nabłonka.
Działa antagonistycznie do procesów, które prowadzą do destrukcji śluzówki i jej owrzodzenia, dlatego w krajach zachodnich jest rekomendowana jako pierwszorzutowe leczenie stanów zapalnych jamy ustnej.
Laseroterapia może być stosowana samodzielnie lub jako uzupełnienie leczenia fizjoterapeutycznego i farmakologicznego. Kiedy jeszcze można stosować laseroterapię? Ma ona całe mnóstwo wskazań, np.:
- leczenie chorób śluzówki jamy ustnej
- znieczulenie podczas wyrzynania się ósemek
- działanie przeciwobrzękowe
- działanie przeciwzapalne
- hamowanie krwawienia po zabiegach stomatologicznych, np. po ekstrakcji zęba
- leczenie aft
- leczenie zapalenia przyzębia
- leczenie martwicy dziąseł
- leczenie szczękościsku
- leczenie suchego zębodołu.
Zapalenie jamy ustnej – specjalista radzi
Jak wygląda zapalenie jamy ustnej?
Zapalenie jamy ustnej może mieć różne objawy i przebieg, w zależności od przyczyny, która do niego doprowadziła. Cechami wspólnymi wszystkich rodzajów stanów zapalnych śluzówki są obrzęk, ból, zauważalna zmiana w jamie ustnej, np. nadżerka, owrzodzenie, pęcherzyk czy czerwona plamka.
Zazwyczaj towarzyszy im pieczenie i dyskomfort podczas spożywania pokarmów i trudności z przełykaniem. Wyróżniamy: grzybicze zapalenie jamy ustnej (tzw. pleśniawka), opryszczkowe zapalenie jamy ustnej, aftowe zapalenie jamy ustnej oraz alergiczne zapalenie jamy ustnej.
Co na zapalenie jamy ustnej?
Stany zapalne jamy ustnej są uciążliwe, a ich leczenie opiera się zazwyczaj na łagodzeniu objawów towarzyszących, czyli bólu, świądu i pieczenia. W aptekach dostępnych jest wiele środków bez recepty, które mają działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, wysuszające czy ściągające.
Jeżeli te sposoby nie dają pożądanych rezultatów, warto zasięgnąć porady lekarza. Być może istnieje konieczność zastosowania bardziej zaawansowanego leczenia, np. leku przeciwwirusowego czy antybiotyku, które wyeliminują czynnik etiologiczny zapalenia.
Jak zapobiegać nawracającym aftom?
Zapobieganie aftom jest o tyle trudne, że nie zawsze znamy przyczynę ich występowania. Na pewno warto dbać o higienę jamy ustnej, uważając przy tym, by za pomocą zbyt twardej szczoteczki lub za mocnego szczotkowania nie powodować uszkodzeń śluzówki.
Należy unikać przygryzania warg i policzków, a także trzymania w ustach przedmiotów, na których gromadzą się bakterie. Pamiętaj także o tym, by Twoja dieta była zróżnicowana. Niedobory składników, takich jak witamina B12, cynk, kwas foliowy czy żelazo mogą być przyczyną nawracających infekcji w jamie ustnej.
Jakie są domowe sposoby walki z aftowym zapaleniem jamy ustnej?
Jednym z domowych sposobów walki z aftami jest roztwór soli i sody oczyszczonej. Aby go przygotować, należy lekko podgrzać litr wody, a następnie dodać do niej po pół łyżki soli i sody. Wymieszaj dokładnie i płucz delikatnie jamę ustną ok. 20 sekund. Roztwór wypluwaj. Soda z solą przyczyniają się do eliminacji bakterii.
Woda utleniona to kolejny sposób, dzięki któremu możemy w prosty i tani sposób walczyć z aftami w jamie ustnej. Rozpuść w litrze wody łyżeczkę wody utlenionej i płukaj jamę ustną kilka razy dziennie. Nie połykaj roztworu!
Aloes, ze względu na swoje właściwości nawilżające i łagodzące, będzie idealnym wspomagaczem w walce z owrzodzeniami w jamie ustnej. Możesz nakładać żel aloesowy bezpośrednio na afty oraz pić napoje aloesowe. Aloes wspomaga także procesy trawienne, leczy spękane usta i opryszczkę wargową.
Olej goździkowy to jeden z popularniejszych sposobów walki z aftami, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Ma on działanie antybakteryjne i delikatnie znieczula. Wymieszaj 5 kropli olejku goździkowego z oliwą z oliwek, nasącz wacik powstałym roztworem i przykładaj do chorobowo zmienionego miejsca.
Domowe sposoby bardzo często dają dobre efekty, jednak należy bezwzględnie pamiętać, że każda zmiana, która utrzymuje się dłużej niż 2 tygodnie, powinna być skonsultowana z lekarzem pierwszego kontaktu lub dentystą.
Jak długo mogą utrzymywać się afty?
Zmiany niewielkich rozmiarów, tzw. afty Mikulicza, goją się w ciągu 7-14 dni. Ich wielkość nie przekracza zazwyczaj 0,5-1 cm. Duże afty, tzw. afty Suttona, są większe niż 1 cm i goją się ok. 4 tygodni. Po zagojeniu się dużych aft mogą pozostawać blizny.
Czym różni się afta od pleśniawki? Czy to to samo?
Afty i pleśniawki często są mylone, ale to nie jest ta sama zmiana. Łączy je biały kolor i forma – są to plamki osadzone w śluzówce.
Można je w łatwy sposób rozróżnić. Afty są otoczone czerwoną obwódką, a pleśniawki nie. Poza tą cechą warto pamiętać, że pleśniawki są obserwowane zazwyczaj u niemowląt. U starszych dzieci będzie to zazwyczaj afta.
Jak można się zakazić pleśniawką?
Pleśniawki są obserwowane najczęściej u niemowląt, ale także u osób z niedoborami odporności, hipowitaminozą, po przebytym leczeniu antybiotykami czy diabetyków. Ludzie, którzy nie dbają o higienę jamy ustnej i palacze również są narażeni. Kobiety stosujące antykoncepcję doustną także są w grupie ryzyka.
Co prowadzi do wystąpienia pleśniawek? Za ich pojawienie się odpowiada grzyb – drożdżak Candida albicans. Jest on składnikiem naturalnej flory przewodu pokarmowego i u w pełni zdrowych ludzi nie powoduje żadnych zmian. Dopiero w przypadku niedoborów składników odżywczych czy spadku odporności dochodzi do wystąpienia pleśniawek.
Jak leczyć pleśniawki?
Leczenie pleśniawek opiera się przede wszystkim na przyjmowaniu leków przeciwgrzybiczych drogą doustną. U dzieci, które ukończyły czternasty rok życia, można pomyśleć o płukankach, które działają odkażająco na błonę śluzową jamy ustnej.
U niemowląt dotkniętych tym schorzeniem, stosuje się tzw. pędzlowanie jamy ustnej. Wykonuje się je przy pomocy gazy jałowej i specjalnego roztworu przygotowanego z roztworu fioletu krystalicznego.
Nystatyna w płynie również pozwala zwalczyć pleśniawki. Pamiętajmy jednak, by nawet po ustąpieniu objawów, regularnie kontrolować stan śluzówki jamy ustnej malucha, ponieważ pleśniawki lubią wracać.
Czym jest alergiczne zapalenie jamy ustnej?
Alergiczne zapalenie jamy ustnej rozwija się, kiedy osoba uczulona na pyłki roślin (alergeny powietrznopochodne) spożywa warzywa lub owoce. Ta reakcja krzyżowa wynika z podobieństwa alergenów białkowych do powietrznopochodnych.
Objawami alergii są wtedy: obrzęk i świąd warg, podniebienia, języka, chrypka, a czasem także nudności, wymioty, biegunka i wstrząs anafilaktyczny, który jest bezpośrednim zagrożeniem życia.
Na szczęście wiele alergenów pokarmowych ulega denaturacji pod wpływem gotowania, smażenia czy pieczenia. Zdenaturowane alergeny nie wywołują dolegliwości, dlatego u osób z objawami zapalenia jamy ustnej po zjedzeniu jabłek zaleca się spożywanie ich uprzednio ugotowanych lub upieczonych.
To schorzenie można leczyć za pomocą glikokortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych, a także zastosować immunoterapię alergenową.
Umów się na leczenie zapalenia jamy ustnej:
Tel: 503-733-127
Lub umów się on-line
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
OPINIE O NAS:
Dagmara Porada – Redaktor medyczny
Studiuje Medycynę na kierunku lekarskim na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Copywriterka z 6-letnim stażem i lekkim piórem. Twórczyni wielu artykułów, opisów i blogów firmowych. Miłośniczka psów i dobrej książki.
Bibliografia
- Ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, dr n. med. M. Zagor, lek. med. P. Czarnecka, lek. med. M. Janoska-Jaździk, mp.pl
- Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – wspólny problem onkologów i stomatologów, M. Stawarz-Janeczek, K. Szczeklik, J. Pytko-Polończyk
- Treatment of oral mucositis due to chemotherapy, Begonya Chaveli-López, José V Bagán-Sebastián
- EmPendium – baza leków
- Laser therapy in oral mucositis control: a meta-analysis, André Luiz Peixoto Figueiredoa, Liliane Linsa, Ana Carolina Cattonya, Antônio Fernando Pereira Falcãoc
- Zespół alergii jamy ustnej, prof. dr hab. n. med. Marek Jutel
Data publikacji: 08.08.2022
Data ostatniej aktualizacji: 29.05.2023
