Jak w 10 krokach zadbać o najwyższy standard bezpieczeństwa pacjenta w gabinecie specjalisty?

1. Środki ochrony osobistej

Podstawą bezpieczeństwa podczas przeprowadzania zabiegów w gabinecie specjalistycznym jest stosowanie niezbędnych środków ochrony osobistej. Należą do nich między innymi jednorazowe fartuchy, maseczki, przyłbice czy osłony na włosy. Do najważniejszych z nich należą jednak jednorazowe rękawiczki, zapewniające ochronę zarówno pacjentowi, jak i osobie wykonującej zabieg.

Należy zadbać nie tylko o to, by były to akcesoria od sprawdzonego producenta, opatrzone niezbędnymi certyfikatami. Bardzo ważny jest również wybór odpowiednich rozmiarów, jak również materiał, z którego są one wykonane. Dobrze dopasowane rękawiczki mają ogromny wpływ na komfort pracy oraz precyzję wykonywanych czynności. Jeżeli są zbyt luźne, mogą zsunąć się z dłoni w trakcie niektórych procedur. Z kolei za ciasne i mocno naciągnięte łatwiej pękają — szczególnie jeśli nosząca je osoba ma nieco dłuższe paznokcie lub zabieg wiąże się z dotykaniem ostrych krawędzi, na przykład zębów.

2. Mycie i dezynfekcja rąk

Stosowanie środków ochrony osobistej, takich jak jednorazowe rękawiczki, nie wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo pacjentowi oraz pracownikowi gabinetu. Bardzo ważnym elementem dbałości o czystość jest również dezynfekcja rąk. Musi być ona przeprowadzana przed i po każdym zabiegu, szczególnie jeśli wiąże się on z naruszeniem ciągłości skóry lub błon śluzowych. Jest też konieczna w przypadku kontaktu z krwią i innymi wydzielinami ciała, a także zanieczyszczonymi akcesoriami.

Ręce należy też dezynfekować przed założeniem rękawiczek oraz po ich zdjęciu. Trzeba też pamiętać o tym, by dokładnie umyć i osuszyć dłonie przed zastosowaniem środka odkażającego; w przeciwnym razie procedura może nie być skuteczna.

3. Jednorazowy sprzęt

Prawidłowo przeprowadzona procedura mycia, dezynfekcji i sterylizacji narzędzi pozwala praktycznie wyeliminować ryzyko zakażeń w gabinecie specjalistycznym. Niektóre sprzęty nie mogą być jednak poddane działaniu gorącej pary wodnej pod ciśnieniem. Czasem ich budowa sprawia, że para nie może dotrzeć do każdego ich zakamarka. W takim przypadku konieczne jest stosowanie jednorazowych akcesoriów. Przed wykorzystaniem takiego sprzętu należy każdorazowo upewnić się, że opakowanie, w którym jest on przechowywany, nie jest uszkodzone. Ważne jest również to, by nie używać akcesoriów po terminie ważności zaznaczonym na etykiecie.

4. Ciąg dekontaminacyjny

Procedura dekontaminacji, na którą składa się dezynfekcja i sterylizacja, musi przebiegać według ściśle określonego schematu. Dotyczy to zarówno narzędzi, jak i dbałości o czystość mikrobiologiczną powierzchni w gabinecie. Należy przy tym pamiętać, że za przestrzeganie tych zasad odpowiedzialna jest nie tylko osoba, która np. zajmuje się sterylizacją, ale wszyscy pracownicy mający styczność z używanymi w danym miejscu sprzętami. Każdy z nich musi pamiętać o kilku podstawowych zasadach:

• używaniu jałowych narzędzi podczas zabiegów, w trakcie których dochodzi lub może dojść do przerwania ciągłości tkanek;
• regularnej dezynfekcji akcesoriów, mebli i innych powierzchni w gabinecie;
• stosowaniu środków ochrony osobistej.

Aby opracowana na potrzeby danego gabinetu procedura dezynfekcji i sterylizacji była naprawdę skuteczna i efektywna, konieczne jest stworzenie ciągu dekontaminacyjnego. Pod tym pojęciem kryje się zadbanie o układ pomieszczeń i ustawienie poszczególnych sprzętów w taki sposób, by cały proces mycia, dezynfekcji i sterylizacji przebiegał w konkretnym kierunku. Dzięki temu staje się on też bardzo intuicyjny, co znacznie zmniejsza ryzyko pomyłki i np. pominięcia istotnego etapu.

W uproszczeniu ciąg dekontaminacyjny powinien wyglądać następująco: w pierwszej kolejności, najbliżej miejsca, w którym odkładane są narzędzia po użyciu, znajduje się strefa mycia. Następnie znajduje się strefa dezynfekcji, suszenia i konserwacji oraz pakietowania. Daleko od miejsca, w którym znajdują się brudne sprzęty, będzie znajdować się urządzenie do sterylizacji.

Warto przy tym podkreślić, że ciąg dekontaminacyjny może, ale nie musi znajdować się w osobnym pomieszczeniu. Jeśli decydujemy się na to, by umieścić go w wydzielonej strefie w pomieszczeniu zabiegowym, musimy jednak zadbać o to, by tzw. droga czysta i brudna się ze sobą nie stykały. W praktyce oznacza to, że nie może dojść do sytuacji, w której przenosząc wysterylizowane przedmioty z autoklawu do miejsca ich przechowywania, będziemy mijać strefę brudną.

5. Stosowanie specjalistycznych materiałów eksploatacyjnych do mycia, dezynfekcji i sterylizacji

W trakcie procedur dekontaminacyjnych w gabinetach lekarskich, stomatologicznych, ale i np. kosmetycznych, należy stosować odpowiednie materiały i preparaty. Należy wśród nich wymienić:

1. Substancje chemiczne – specjalistyczne detergenty do mycia narzędzi i powierzchni oraz środki do dezynfekcji rąk, powierzchni oraz akcesoriów wielorazowych (zarówno tych, które muszą być poddawane sterylizacji, jak i te, w przypadku których nie jest to niezbędne). Trzeba przy tym pamiętać, by stosować je wyłącznie w sposób zgodny z instrukcją — przykładowo, preparaty do dezynfekcji powierzchni nie powinny mieć kontaktu ze skórą.
2. Akcesoria do sterylizacji – to przede wszystkim opakowania i testy. W przypadku tych pierwszych najczęściej stosuje się specjalne rękawy papierowo-foliowe lub samoklejące torebki w rozmiarach przystosowanych do sprzętów poddawanych procedurze. Niezbędne jest też kontrolowanie poprawności przebiegu sterylizacji. W tym celu wykorzystuje się specjalne testy, najczęściej chemiczne lub biologiczne.

6. Dezynfekcja powierzchni i pomieszczeń

Bardzo ważnym elementem dbałości o bezpieczeństwo pacjentów jest dokładna dezynfekcja powierzchni oraz pomieszczeń w gabinecie. Istnieje kilka sposobów pozbywania się drobnoustrojów z takich miejsc. Najczęściej stosowaną metodą są preparaty biobójcze, których bazą najczęściej jest alkohol. Nanosi się je na powierzchnie i przedmioty, z którymi pacjent mógł mieć bezpośredni kontakt, w celu zniszczenia drobnoustrojów. Aby mieć pewność, że procedura ta będzie skuteczna, należy używać wyłącznie profesjonalnych środków o odpowiednim (ok. 70%) stężeniu alkoholu. Preparaty biobójcze dostępne są w formie aerozoli, koncentratów, płynów do mycia, nasączonych chusteczek itp.; dzięki temu można dobrać odpowiedni produkt do potrzeb danego gabinetu.

Największą skuteczność wykazuje tzw. dezynfekcja podwójna. Polega ona na używaniu preparatów biobójczych do odkażania powierzchni podatnych na kontakt z pacjentem, a także dodatkowej dezynfekcji pomieszczeń przy pomocy lampy lub ozonowania.

Ozonowaniu poddaje się całe pomieszczenia, które w trakcie wykonywania tej procedury muszą być szczelnie zamknięte oraz wyłączone z użytku. Ozon skutecznie niszczy bakterie, wirusy, zarodniki grzybów, roztocza i alergeny. Jednocześnie w wysokim stężeniu jest szkodliwy również dla ludzi, zwierząt i roślin. Generator ozonu może znajdować się na wyposażeniu gabinetu. Jednak biorąc pod uwagę, że jego obsługą powinny zajmować się odpowiednio przeszkolone osoby, najlepszym rozwiązaniem jest korzystanie z usług wyspecjalizowanej firmy.

Popularnym rozwiązaniem, od lat stosowanym w szpitalach i innych placówkach ochrony zdrowia, są specjalne lampy bakteriobójcze. Dezynfekcja pomieszczenia odbywa się dzięki emitowanemu przez nie promieniowaniu UV-C. Podobnie jak ozon, również ten rodzaj światła jest bardzo szkodliwy dla istot żywych, co pozwala na skuteczną eliminację patogenów. Także podczas stosowania wykorzystujących je lamp, pomieszczenie musi być na pewien czas wyłączone z użytku. Najczęściej uruchamia się je po zakończeniu pracy gabinetu.

Zaletą lamp bakteriobójczych jest niszczenie form przetrwalnikowych wirusów. W tej dziedzinie są skuteczniejsze niż ozonowanie. Jednocześnie oddziałują jedynie na powierzchnie znajdujące się w zasięgu promieniowania – nie jest ono bowiem przenikliwe. Oznacza to, że przed uruchomieniem lampy pomieszczenie musi być odpowiednio przygotowane.

7. Odpowiedni sprzęt do sterylizacji

Jeżeli planujemy sterylizowanie wielorazowych akcesoriów w gabinecie, należy zadbać o odpowiedni sprzęt przeznaczony do tego celu. Obecnie nie zaleca się używania sterylizatorów kulkowych. W ich przypadku niemożliwa jest bowiem dokładna kontrola skuteczności i prawidłowego przebiegu całego procesu.

Sterylizacja powinna być przeprowadzana przy pomocy autoklawu, wykorzystującego parę wodną pod ciśnieniem. Jeżeli nie mamy możliwości, by umieścić w gabinecie taki sprzęt oraz dodatkowe akcesoria (zgrzewarka do pakietów itp.), alternatywą może być skorzystanie z usług firmy zewnętrznej. Należy przy tym zadbać, by wybrany punkt posiadał stosowne certyfikaty. Potwierdzają one, że spełnia on określone przepisami wymogi i pozytywnie przechodzi kontrole upoważnionych do tego celu organów.

8. Spełnienie wymagań Sanepidu

Dbałość o najwyższy standard bezpieczeństwa w gabinecie specjalistycznym zaczyna się jeszcze przed jego otwarciem. Konieczne jest bowiem spełnienie licznych wymogów, które Sanepid stawia przed tego typu jednostkami. Dotyczą one przede wszystkim:

• liczby oraz wzajemnego układu pomieszczeń;
• sposobu i materiałów użytych do wykończenia wnętrz;
• liczby i rodzaju wyposażenia sanitarnego (w tym obecności oraz wyposażenia łazienki);
• wymagania związane z dezynfekcją i sterylizacją powierzchni i używanych sprzętów;
• odzieży roboczej;
• kwalifikacji i wymaganych badań lekarskich, jakie musi posiadać personel;
• wydzielenia miejsc przeznaczonych do składowania zapasowych materiałów i przechowywania narzędzi;
• standardów regulujących rodzaj stosowanych w gabinecie narzędzi i materiałów;
• sposób postępowania z odpadami;
• opracowania procedur i instrukcji dla pracowników i pacjentów.

9. Dokumentacja procesów dekontaminacji

Ważnym elementem zapobiegania zakażeniom w gabinecie specjalisty jest dokumentowanie procesów dekontaminacji. Dzięki niej zyskuje się pewność, że wszystkie etapy procedury zostały wykonane prawidłowo i w odpowiedniej kolejności.

Dokumentacja procesu dekontaminacji narzędzi i innych wyrobów medycznych powinna zawierać m.in. następujące informacje dotyczące ich mycia, dezynfekcji oraz sterylizacji:

• data i godzina dezynfekcji i/lub sterylizacji;
• rodzaj oraz stężenie wykorzystanego preparatu myjącego bądź myjąco-dezynfekującego;
• liczba oraz nazwy elementów lub zestawów poddawanych procedurze;
• testy kontroli sterylizacji;
• identyfikację osoby przeprowadzającej dekontaminację.

10. Prawidłowe postępowanie z odpadami

Czynności wykonywane w gabinecie specjalistycznym nieodłącznie wiążą się z produkcją odpadów medycznych. Są one takie same jak np. w szpitalach, co oznacza konieczność przestrzegania tych samych procedur, co w przypadku dużych placówek ochrony zdrowia.

Jeśli wśród odpadów znajdują się ostre narzędzia (igły, ostrza), muszą być one umieszczane w specjalnych pojemnikach o twardych ściankach. Inne elementy, takie jak zużyte opatrunki, należy umieszczać w czerwonych workach i przekazywać do utylizacji. Konieczne jest tutaj podpisanie umowy na utylizację odpadów ze specjalizującą się w tym firmą.

Skrupulatne przestrzeganie opisanych zasad ma na celu zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa pacjentów, a także pracowników gabinetu. Nie tylko chroni to osoby poddające się różnym zabiegom przed poważnymi powikłaniami. W razie potrzeby pozwala też udowodnić, że ewentualne zakażenie nie mogło mieć miejsca w danej placówce. Gabinet, w którym przestrzega się wszystkich niezbędnych procedur oraz prowadzi szczegółową dokumentację, ma również o wiele większe szanse na pomyślne przejście kontroli Sanepidu.