Olej Konopny CBD – działanie, właściwości, wskazania

Przybliżony czas czytania: 7 min.

Od kilku lat coraz więcej słyszy się o olejkach CBD. W wielu miastach pojawiają się stoiska i sklepy wyposażone w różnego rodzaju preparaty z kannabidiolem i reklamujące się przyciągającymi wzrok liśćmi konopi.

Jednak tak naprawdę temat CBD nie jest nowy. Konopia jest rośliną znaną już w starożytności. Jej liczne lecznicze właściwości były wykorzystywane już wtedy. Czym tak dokładnie jest CBD? Jakie są jego właściwości? Czy to to samo co marihuana?

 

olej konopny cbd właściwości

 

Czym jest CBD?

Kannabidiol, w skrócie CBD jest substancją organiczną z grupy kannabinoidów. Występuje naturalnie z konopiach siewnych, jednak może być także wytwarzany w sposób syntetyczny. Z roślin pozyskiwany jest metodą ekstrakcji, która może być prowadzona za pomocą różnorodnych technik. CBD wykazuje działanie prozdrowotne, a nawet lecznicze w wielu schorzeniach.

Jest składnikiem niektórych leków oraz suplementów, przede wszystkim w postaci olejków, kapsułek i ekstraktów, jednak wykorzystywany jest również w wielu produktach kosmetycznych. CBD jest substancją bezpieczną, dobrze tolerowaną oraz w Polsce legalną. Regulacje dotyczące CBD mogą się różnić w zależności od kraju, dlatego warto się z nimi zapoznać przed podróżą zagraniczną.

Czym różni się CBD od THC?

Wiele osób kojarzy marihuanę ze względu na jej działanie narkotyczne. Dopiero w ostatnich latach coraz więcej mówi się o tak zwanej marihuanie leczniczej i jej zdrowotnym działaniu. Czym tak właściwie jest marihuana? To susz uzyskiwany z roślin konopnych, szczególnie kwiatostanów konopi indyjskich, który zawiera liczne substancje, również psychoaktywne.

Głównym składnikiem marihuany jest THC, czyli tetrahydrokannabinol. Jest to substancja z grupy kannabinoidów, która posiada właściwości psychoaktywne, przez co powoduje uczucie relaksacji. THC zaliczane jest do substancji narkotycznych i w wielu krajach, w tym w Polsce, jest niedozwolona do stosowania.

Mimo, że THC należy do tej samej grupy substancji co CBD, wykazują znacznie inne funkcje. Wynika to z zupełnie innego mechanizmu działania w organizmie, za który odpowiada między innymi tak zwany układ endokannabinoidowy.

THC łączy się z receptorami CB1 oraz CB2, które znajdują się między innymi w centralnym systemie nerwowym oraz układzie odpornościowym. CBD wykazuje znacznie mniejsze powinowactwo do tych receptorów. Ze względu na różnice na poziomie molekularnym, CBD nie wykazuje właściwości psychoaktywnych.

Przez to nie odurza i nie uzależnia. Jest również substancją legalną. CBD nie wykazuje również efektów ubocznych charakterystycznych dla THC, takich jak omamy, zaburzenia percepcji oraz pamięci.

Ze względu na to, że obie substancje znajdują się w roślinach konopnych, domieszka THC może znajdować się w produktach CBD. Ich zawartość jest jednak unormowana prawnie. Dopuszczalna dawka THC w produktach sprzedawanych bez recepty nie może przekraczać 0,02% suchej masy.

Jest to ilość niewystarczająca, by odurzyć lub uzależnić. Norma ta jest podyktowana Ustawą z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii.

Rodzaje olejów CBD

Na rynku dostępnych jest coraz więcej produktów zawierających CBD. Szczególną popularność zdobyły preparaty w formie olejków. Różnią się one wieloma elementami. Przed wyborem preparatu należy w szczególności zwrócić uwagę na jego stężenie. Najczęściej wybierane są:

  • oleje CBD 5 – o stężeniu 5%,
  • oleje CBD 10 – stężenie 10%,
  • oleje CBD 30 – stężenie 30%.

Wybór odpowiedniego stężenia powinien być uzależniony między innymi od występujących objawów, na które olej ma pomóc, ogólnego stanu zdrowia, przyjmowanych leków, procesu produkcji danego oleju oraz podatności pacjenta na substancje aktywne.

Ważne jest, aby przyjmowanie CBD rozpocząć od najmniejszej możliwej dawki. Spożywane stężenie można zwiększyć z czasem w zależności od obserwowanego wpływu substancji na samopoczucie.

Olejki CBD różnią się także wieloma innymi elementami, które jednak mają znacznie mniejsze znaczenie z punktu widzenia leczniczego. Dla niejednej osoby istotnym aspektem jest między innymi smak produktu. Na rynku znaleźć możemy bardzo szeroką gamę smaków olejków CBD, od miętowego, poprzez owocowe, aż po czekoladowe.

To świetne rozwiązanie, ponieważ naturalny, konopny smak nie każdemu może odpowiadać. Dzięki szerokiemu wyborowi preparatów każdy znajdzie coś dla siebie.

Produkty z CBD mogą różnić się także postacią. Najbardziej popularnym rozwiązaniem są olejki CBD w formie płynnej. Przyjmuje się je w postaci odpowiednio dawkowanych kropli, zwykle doustnie. Istnieją także preparaty, które można spożywać w formie kapsułek lub tabletek.

Wiele osób lubi korzystać z produktów przyjmowanych podjęzykowo. Można także przyjmować CBD donosowo, w formie wziewnej. Rozwiązaniem bezpieczniejszym są jednak krople, ponieważ preparaty do inhalacji zawierają liczne substancje towarzyszące, które nie są całkowicie przebadane i mogą wywoływać reakcje niepożądane.

Obecnie CBD jest też dodawane do licznych produktów spożywczych, na przykład czekolad, żelek, ciasteczek, dzięki czemu forma ich przyjmowania jest przyjemniejsza i nie przywodzi na myśl leków.

właściwości olejku CBD

 

Olej CBD – właściwości

Nad olejami CBD prowadzone jest obecnie liczne badania naukowe. Wciąż odkrywane są nowe właściwości tych substancji, które w przyszłości mogą okazać się przełomowe w leczeniu wielu dotychczas nieuleczanych chorób. Na ten moment pewne działania olejów CBD są jednak potwierdzone w zaledwie kilku schorzeniach, dlatego zawsze należy być ostrożnym decydując się na zastosowanie kannabidiolu.

Warto również pamiętać, że olej CBD nie są preparatami leczniczymi, a suplementami diety. Wobec tego nie istnieją ścisłe regulacje dotyczące wszystkich możliwych do użycia składników takich preparatów. Przed zakupem konkretnego produktu szczegółowo zapoznaj się z jego składem. Najlepiej aby zawierał jak największą ilość składników naturalnych, takich jak sam CBD.

Działanie oleju CBD

W mediach dużo się mówi na temat rewelacyjnych właściwości olejków CBD. Są wręcz one traktowane jako substancje potrafiące zdziałać cuda. Czy jest tak w rzeczywistości? Nie ulega wątpliwościom, że oleje CBD wykazują naprawdę dużo prozdrowotnych właściwości.

Nie każda z nich jest jednak potwierdzona badaniami klinicznymi. Na ten moment prowadzone są jednak liczne badania, które za kilka lat dadzą nam zapewne dużo odpowiedzi i nowych rozwiązań.

Olej CBD wykazuje między innymi działanie:

  • przeciwlękowe – uspokaja, powoduje relaksację, niweluje stres i lęk wywołany różnorodnymi czynnikami. Ułatwia także zasypianie i umożliwia spokojny sen. Co ciekawe, CBD nie wpływa na takie parametry jak ciśnienie tętnicze krwi lub akcja serca w stanie fizjologicznym. Jednak w sytuacji stresowej, kiedy to pobudzany jest układ współczulny, uaktywnia się uspokajające działanie kannabidiolu. Tym samym dochodzi do zmniejszenia ciśnienia oraz zwolnienia tętna.
  • neuroprotekcyjne – powoduje stymulację układu nerwowego. Wpływa na naprawę komórek nerwowych tym samym łagodząc objawy wielu chorób psychicznych oraz nerwowych.
  • przeciwbólowe – łagodzi uczucie bólu, szczególnie wywołanego przez różnego rodzaju choroby przewlekłe. Prowadzone są badania nad przeciwbólowym działaniem CBD, ponieważ pokłada się duże nadzieje w tym, że jego stosowanie będzie w stanie zastąpić używane na szeroką skalę i silnie uzależniające opioidy.
  • przeciwzapalne – hamuje występujące procesy zapalne oraz zapobiega powstawaniu nowych.
  • przeciwnowotworowe – indukuje apoptozę, czyli zaprogramowaną śmierć komórki. Dzięki temu zapobiega powstawaniu nowotworów oraz hamuje rozrost już powstałego raka.
  • przeciwwymiotne – CBD wykazuje słabe działanie łagodzące nudności. Większy udział ma tutaj jednak THC.
  • przeciwutleniające – zapobiega powstawaniu i negatywnemu działaniu wolnych rodników tlenowych. Dzięki temu hamuje procesy starzeniowe komórek.
  • immunizacyjne – CBD oddziałuje na układ odpornościowy organizmu poprawiając jego wydajność. Pomaga w zwalczaniu infekcji bakteryjnych, wirusowych oraz grzybiczych. Wykazuje także pozytywny wpływ w zwalczaniu alergii. Prowadzone są także intensywne badania nad wpływem CBD na wzrost tolerancji organizmu po przebytym przeszczepie. Wyniki są bardzo obiecujące i wskazują na znaczny spadek ilości przypadków występowania choroby przeszczep przeciwko biorcy (Graft-versus-host disease), która prowadzi do niszczenia organów, a często nawet do zgonu pacjenta.
  • rozważa się także rolę CBD w hamowaniu reakcji wywołanych przez THC.

Zastosowanie olejów CBD

Kannabidiol jest przez ostatnie lata bardzo intensywnie badany. Jego lecznicze działanie jest w wielu przypadkach już oficjalnie potwierdzone i powstaje coraz więcej leków zawierających CBD jako substancję aktywną. Dużo innych prozdrowotnych właściwości tej substancji jest jak na razie we wczesnej fazie badań klinicznych, jednak istnieje coraz więcej dowodów  na efektywność ich działania.

Chorobą, która najdokładniej została przebadana pod kątem skuteczności CBD jest padaczka.

działanie olejku CBD

 

Zastosowanie CBD w leczeniu padaczki

Padaczka, inaczej epilepsja, jest chorobą przewlekłą układu nerwowego, a konkretnie mózgu. Może rozpocząć się zarówno w wieku dziecięcym, jak i dorosłym. Przyczynami padaczki u dzieci są najczęściej choroby wrodzone, które powodują wady rozwojowe mózgu.

Mogą się one pojawić w wyniku mutacji genetycznych, infekcji przebytych przez matkę w trakcie ciąży lub komplikacji podczas porodu. Epilepsja u osób dorosłych zazwyczaj jest wywołana przez guzy mózgu, urazy, zapalenia, udary oraz choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera.

Padaczka jest chorobą, w przypadku której badania kliniczne nad skutkami stosowania CBD są na najbardziej zaawansowanym poziomie i potwierdzają skuteczność tego związku. Według trzech randomizowanych badań podwójnie ślepej próby nad działaniem CBD w przypadku pacjentów z objawową epilepsją lek ten w każdym przypadku wykazał zmniejszenie ilości ataków padaczkowych w porównaniu z grupą osób przyjmujących placebo.

W ten sposób dowiedziono, że kannabidiol jest substancją mającą działanie lecznicze w przypadku co najmniej kilku form epilepsji. Jeden z leków zawierających CBD jest obecnie w III fazie badań klinicznych.

Zaburzenia ruchu

Trwają intensywne badania nad wpływem kannabidiolu na inne choroby przebiegające z zaburzeniami ruchu. Mogą one mieć różną etiologię. Olej CBD wpływać może pozytywnie między innymi na chorobę Parkinsona, pląsawicę Huntingtona oraz dystonię mięśniową.

Są to schorzenia mające swoje podłoże w zaburzeniach centralnego układu nerwowego. Korzystne właściwości CBD w tych chorobach są rozważane ze względu na to, że układ endokannabinoidowy w naszym organizmie znajduje się szczególnie w obszarach najbardziej unerwionych.

Olej CBD miałby więc poprawiać sprawność ruchową pacjentów, hamować drżenia kończyn, skurcze mięśni oraz ból z tym związany. Zaburzenia ruchu mogą także występować w chorobach o podłożu immunologicznym, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) oraz łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS). Na schorzenia takie składają się zarówno czynniki genetyczne, zapalne, jak i stresowe.

Z pomocą przyjść więc może działanie przeciwzapalne, przeciwlękowe oraz immunizacyjne CBD, które spowoduje rozluźnienie mięśni i stawów dających objawy choroby. Podobne działanie wystąpi w przypadku powszechnie występującego w społeczeństwie reumatyzmu.

Choroby układu pokarmowego

Niektóre schorzenia przewodu pokarmowego, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit (colitis ulcerosa) czy zespół jelita drażliwego mają podłoże wieloczynnikowe. Objawy często wynikają z nieprawidłowości układu odpornościowego, toczących się procesów zapalnych oraz sytuacji stresowych.

Podobnie więc jak w przypadku RZS lub ŁZS istotne znaczenie mają tutaj takie właściwości olejków CBD jak działanie przeciwzapalne, przeciwlękowe i immunizacyjne. Mogą one powodować zahamowanie nieprzyjemnych objawów, między innymi biegunek, zaparć, bólów brzucha, krwawień z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Zaburzenia i choroby psychiczne

Coraz więcej badań naukowych skupia się na testowaniu działania przeciwlękowego i neuroprotekcyjnego oleju CBD. Wyniki są obiecujące i wszystko wskazuje na to, że kannabidiol może być wykorzystywany w takich zaburzeniach jak:

  • depresja,
  • zespół stresu pourazowego (PTSD),
  • stany lękowe,
  • fobia społeczna,
  • zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Potwierdzają to także opinie pacjentów. Ze względu na działanie uspokajające, relaksacyjne, przeciwlękowe, olejki CBD są rozwiązaniem na jedną z najpowszechniej występujących  chorób cywilizacyjnych XXI wieku – stres. Jest to niezwykle istotne, ponieważ z jego powodu może dojść do powstawania lub pogorszenia się stanu innych chorób dotyczących całego organizmu.

Mechanizm działania na tego typu zaburzenia nie jest w stu procentach znany, a jednak istnieje duże prawdopodobieństwo, że CBD nie tylko łagodzi objawy chorób psychicznych, ale też wykazuje mniejszą ilość skutków ubocznych jego stosowania niż w przypadku używanych obecnie substancji.

Olej CBD wykazuje też pozytywne działanie w przypadku bezsenności. Jest to problem, który dotyczy według niektórych źródeł aż 50% osób dorosłych. Niejednokrotnie związany jest także ze stresem, depresją lub zaburzeniami lękowymi. Badania sugerują, że CBD może w znacznym stopniu ułatwiać zasypianie, zapewniać spokojny i jakościowy sen oraz prawidłową regulację zegara biologicznego.

Szumy uszne

Według badań naukowych  CBD może złagodzić niektóre objawy związane z szumami usznymi. Poprzez interakcję z układem endokannabinoidowym, a w szczególności z receptorami CB1 i CB2, CBD może regulować zaburzenia słuchu, takie jak szumy uszne.

Na razie hipoteza ta opiera się tylko na badaniach przeprowadzonych na gryzoniach, ale wyniki są obiecujące. Biorąc pod uwagę brak możliwości leczenia farmakologicznego, CBD wydaje się być skuteczną, łagodną i naturalną alternatywą dla zaradzenia temu problemowi.

  • Kannabinoidy biorą udział w przetwarzaniu neuronowym w zdrowym układzie słuchowym, w reakcji ochronnej na uszkodzenie słuchu oraz w większości obwodów innych niż słuchowe, o których wiadomo, że są związane z szumem usznym.

  • Biorąc pod uwagę dostępność dużej liczby leków o szerokim spektrum działania na układ EC (Endokannabinoidowy), wydaje się możliwe, że niektóre z nich mogą raczej zmniejszać postrzeganie szumu w uszach niż je zwiększać, podobnie do tego, co obserwuje się np. w przypadku lęku.

  • Modulacja EC odpowiedzi neurozapalnych w układzie słuchowym, w szczególności przez CBD, która działa neuroprotekcyjnie, ma działanie przeciwzapalne, przechodzi badania kliniczne jako środek przeciwlękowy i działa na szlaki zaangażowane w ochronę przed uszkodzeniem ślimaka, może stanowić nowe farmakologiczne podejście do utraty słuchu i szumy uszne, chociaż potrzeba więcej danych (zwłaszcza dotyczących ludzi), aby ocenić wartość terapeutyczną tego lub innych leków EC.

Nowotwory

Badania naukowe potwierdziły wstępnie działanie przeciwnowotworowe olejów CBD w przypadku glejaka, raka piersi oraz szyjki macicy. Mechanizm działania jest wciąż nie do końca poznany, jednak badania są zdecydowanie obiecujące.

Kannabidiol ma wpływ na apoptozę, czyli zaprogramowaną śmierć komórki. W przypadku chorób nowotworowych mechanizm ten jest niesprawny, dlatego też dochodzi do niekontrolowanego wzrostu i namnażania się komórek rakowych, co prowadzi do powstania guza, a następnie przerzutów.

Dzięki indukcji procesu apoptozy możliwe jest zahamowanie wzrostu nowotworu oraz transportu komórek nowotworowych do węzłów chłonnych oraz innych narządów. To w znacznym stopniu poprawiłoby rokowania w przypadku choroby.

Skutki uboczne stosowania CBD

Jak większość substancji, także kannabidiol może wykazywać pewne działania niepożądane po spożyciu. Jest ich jednak stosunkowo niewiele. Do najczęściej występujących objawów ubocznych należą:

  • biegunki,
  • utrata apetytu,
  • senność.

Działanie niepożądane mogą również obejmować wymioty, ogólne zmęczenie, gorączkę, jednak są to objawy znacznie rzadziej spotykane. Nieprawidłowością, która również może pojawić się po stosowaniu oleju CBD jest niewłaściwy wynik badania czynności wątroby.

Jednak i ten objaw zdarza się nieczęsto. Działania niepożądane po CBD pozostają pod nieustanną kontrolą. Wiele wskazuje na to, że mogą one wynikać nie z działania samego kannibidiolu lecz połączenia go z innymi substancjami leczniczymi, na przykład lekami przeciwpadaczkowymi.

CBD jest uważany za substancję wyjątkowo bezpieczną do stosowania i dobrze tolerowaną. Nie wywołuje również uzależnienia, co jest niezwykle istotnym aspektem.

Przeciwskazania do stosowania CBD

Na ten moment nie ma konkretnej listy sytuacji, w których nie można stosować CBD. Z pewnością substancja ta może jednak wchodzić w interakcje z innymi produktami leczniczymi, szczególnie w przypadku leczenia padaczki.

Dlatego w sytuacji, gdy pacjent przyjmuje jakiekolwiek leki na stałe, warto przed pierwszym zastosowaniem CBD skontaktować się ze swoim lekarzem aby upewnić się, że kannabidiol będzie dla nas bezpieczny i pozbawiony efektów ubocznych. Ostrożność w stosowaniu CBD powinny także zachować kobiety w ciąży. One również powinny zasięgnąć opinii lekarza przed użyciem suplementu.

Olej CBD – dawkowanie

Dawkowanie oleju CBD nie jest oczywiste. Wszystko zależy od konkretnego produktu. Ilość stosowanej substancji może się różnić w zależności od stężenia oleju, substancji dodatkowych, sposobu produkcji. Przed zastosowaniem suplementu diety należy koniecznie zapoznać się z jego ulotką.

Z pewnością stosowanie CBD należy rozpocząć od najmniejszego dostępnego stężenia w minimalnej dawce. Dzięki temu możliwa jest ocena wpływu substancji na ciało. W zależności od reakcji organizmu można zwiększać zarówno stężenie, jak i wielkość dawki oleju.

Jeśli CBD jest dobrze tolerowany i pozytywnie wpływa na nasze objawy, warto stopniowo stosować większą ilość olejku. CBD powinien być stosowany co około 6 godzin, ponieważ właśnie tyle trwa jego rozpad w organizmie. Należy też pamiętać o konsultacji z lekarzem w przypadku stosowania innych leków.

Olej CBD – opinie

Opinie na temat olejów CBD są różne. W ostatnich latach jego popularność znacznie wzrosła. O kannabidiolu zrobiło się głośno w mediach między innymi ze względu na zatwierdzenie leku go zawierającego do leczenia padaczki.

Obecnie olejki CBD są możliwe do zakupienia w licznych sklepach internetowych i stacjonarnych. Jednak wciąż wiele osób nie dostrzega różnicy między CBD a THC i decyduje się na stosowanie kannabidiolu licząc na uzyskanie stanu upojenia. Nie jest to jednak możliwe.

Opinie od osób stosujących olejki CBD w celach prozdrowotnych są zdecydowanie pozytywne. Ich zdaniem powodują one znaczne polepszenie samopoczucia przy jednoczesnym zachowaniu świadomości umysłu. Dlatego też CBD są stosowane coraz częściej i chętniej przez wiele osób.

 

olej cbd opinie

 

Olejek CBD opinie lekarzy

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), potwierdziła że naturalny kannabidiol jest bezpieczny i dobrze tolerowany przez organizm człowieka. W raporcie z 2017 czytamy, że CBD może stanowić ważny element w terapii wielu chorób, m.in.:

  • nowotworów,
  • stwardnienia rozsianego,
  • choroby Alzheimera,
  • choroby Parkinsona,
  • depresji.

Dodatkowo kannabidiol może być przydatny jako środek przeciwbólowy przy silnych bólach, w tym również neuropatycznych.

Z raportu WHO można się również dowiedzieć, że CBD jest w stanie zmniejszyć ryzyko występowania powikłań po przeszczepach, redukuje objawy przewlekłego bólu u pacjentów po transplantacji nerki, pomaga chorym ze schizofrenią oraz ułatwia leczenie uzależnień (również od narkotyków).

 

Olej CBD – cena

Cena olejków CBD uzależniona jest od wielu czynników. Różni się ona w zależności od producenta. Na koszt suplementu wpływ mają z pewnością:

  • wielkość opakowania,
  • stężenie produktu,
  • jakość preparatu,
  • obecność dodatkowych substancji czynnych,
  • sposób produkcji.

Przed zakupem warto więc zapoznać się z ulotką poszczególnych preparatów i wybrać taki, który będzie najbardziej jakościowy.

 

 

FAQ

Jak stosować olej CBD?

Przed użyciem kannabidiolu trzeba zapoznać się z ulotką, ponieważ sposób użycia może się różnić w zależności od preparatu. Stosowanie oleju CBD zawsze należy rozpocząć od najmniejszego stężenia oraz dawki. Konieczne jest kontrolowanie reakcji organizmu po pierwszej przyjętej porcji.

Jeśli ciało wykazuje się tolerancją, dawkę i stężenie można stopniowo zwiększać w celu uzyskania najlepszych dla nas efektów. Ważne jest także, aby skonsultować się z lekarzem jeśli przyjmujemy inne leki na stałe.

Kiedy przyjmować olej CBD?

CBD można stosować w sytuacji, gdy chcemy złagodzić objawy, z którymi się borykamy. Szczególnie dobrze działa na stres, lęk, bezsenność, stany zapalne, ból różnego pochodzenia, choroby układu nerwowego i odpornościowego.

Na co pomaga olej CBD?

Na ten moment badania kliniczne potwierdzają skuteczność CBD w leczeniu padaczki. Istnieje jednak wiele wskazań do tego, by sądzić, że kannabidiol jest skuteczny także w: nowotworach, stanach zapalnych, zaburzeniach psychicznych, chorobach układu nerwowego, immunologicznego oraz chorobach skóry.

 

Źródła:

 

 

Małgorzata Skubis – Redaktor medyczny

Studentka kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim Collegium Medicum w Krakowie. Zakochana w podróżowaniu, poznawaniu nowych ludzi, kultur i smaków. Otwarta na świat i nowe doświadczenia. Zawsze chętna do podjęcia kolejnych wyzwań.

Data publikacji: 01.12.2021

Data ostatniej aktualizacji: 25.04.2023

Polecane artykuły: