W celu poprawy kondycji skóry, włosów, czy paznokci konsumenci coraz chętniej sięgają po preparaty na bazie kolagenu. Mają do nich szczególne zaufanie, gdyż kolagen jest białkiem szeroko przebadanym, naturalnie występującym w naszym organizmie, a jego dobroczynne działanie, prawie na wszystkie tkanki jest znane od lat.
Wraz ze zmieniającymi się trendami oraz modą na weganizm, wegetarianizm, babcine wieprzowe galaretki bogate w kolagen musiały znaleźć nowoczesne i estetyczne zastępstwo. Ale czy na pewno jest to godny substytut?
Czym jest kolagen?
Kolagen jest głównym białkiem tkanki łącznej. Zapewnia odpowiednie napięcie, elastyczność skóry oraz odporność na urazy mechaniczne. Jest najważniejszym białkiem strukturalnym naszego organizmu i stanowi około 30% wszystkich białek człowieka. Kolagen jest zbudowany z aminokwasów, głównie glicyny, proliny, a także hydroksyproliny i hydroksylizyny.
Białko to charakteryzuje się wytrzymałością oraz dużą elastycznością. Znajduje się w różnych tkankach organizmu. Jego struktura jest różnorodna w zależności od miejsca występowania i pełnionej funkcji. Kolagen chroni narządy wewnętrzne, tworząc elastyczne rusztowanie wokół nich. Podstawowym zadaniem kolagenu jest funkcja budulcowa.
Stanowi główny element większości organów, zwłaszcza skóry, kości, zębów, chrząstek, naczyń krwionośnych oraz rogówki oka. W układzie immunologicznym zapobiega przedostawaniu się patogennych drobnoustrojów oraz toksyn. Kolagen odpowiada za procesy odnowy komórkowej skóry oraz utrzymuje jej odpowiedni poziom nawilżenia.
W ten sposób skóra zachowuje swoje właściwe parametry: napięcie, elastyczność oraz zdrowy wygląd. Poniżej 25. roku życia kolagen podlega regularnej wymianie (ok. 3 kg na rok) i systematycznej odbudowie. Aby synteza włókien kolagenowych była odpowiednia, niezbędna jest obecność hormonów, takich jak: estrogeny, insulina oraz hormony tarczycy. Wraz z upływem czasu, stopniowo zanika zdolność odtwarzania włókien kolagenowych.
Po 25. roku życia ilość kolagenu oraz jego synteza powoli spada. W trakcie menopauzy spadek jest bardzo gwałtowny. Proces biosyntezy kolagenu ulega zakłóceniu. W konsekwencji białko to przestaje być produkowane przez organizm. Kolagen jest białkiem, które jest podatne na działanie czynników zewnętrzych, zwłaszcza gdy pojawiają się one systematycznie przez dłuższy okres czasu.
Te czynniki mogą powodować zmianę struktury białka, a należą do nich m.in.: obciążenia mechaniczne, zmiany hormonalne, choroby, czy promieniowanie UV. Wzmożona aktywność fizyczna i uprawianie sportów ekstremalnych są przyczynami zwiększonej destrukcji włókien kolagenowych oraz zaburzeń w jego produkcji.
Zmiany te skutkują problemami z poruszaniem, bólami kręgosłupa, stawów, a także złą kondycją włosów i skóry. Skóra staje się wiotka, matowa oraz widoczne są jej wszelkie niedoskonałości.
Rola kolagenu w organizmie
Kolagen bierze udział w procesach regeneracyjnych, a dzięki wysokiej higroskopijności (zdolności do wiązania cząsteczek wody), zapewnia odpowiedni stopień nawodnienia skóry. Przyspiesza gojenie się ran, tworzy blizny oraz sprzyja odbudowie tkanki łącznej. Włókna kolagenowe są również nośnikami niektórych związków leczniczych, m.in. interferonu.
Z upływem czasu zmniejsza się w organizmie poziom witamin i składników mineralnych, które wspomagają naturalną odbudowę kolagenu. Zaburzenia syntezy i przekształcania włókien kolagenowych zwiększa kruchość kości i podatność na urazy. Jest to wynikiem odwapnienia szkieletu kostnego, który w 90% składa się z kolagenu i jego połączeń z wapniem, magnezem i fosforem.
Białko to stanowi element mazi stawowej oraz zapewnia odpowiedni stan chrząstki. Kolagen stymuluje także regenerację zmienionych chorobowo tkanek i zmniejsza aktywność enzymów wywołujących stan zapalny i bóle reumatyczne. Kolagen pełni ważną funkcję obronną w układzie immunologicznym. Ogranicza wnikanie i rozprzestrzenianie się drobnoustrojów chorobotwórczych oraz toksyn.
Skutki niedoboru kolagenu, a włosy
Zbyt mała ilość kolagenu w organizmie często objawia się nadmiernym wypadaniem włosów, stają się one cienkie, łamliwe i nadmiernie przesuszone. Kolagen odpowiada za dostarczenie niezbędnych aminokwasów, które odżywiają cebulki włosów i zapewniają ich prawidłowy wzrost oraz kondycje.
Niski poziom kolagenu skutkuje również osłabieniem cebulki włosa. W konsekwencji włosy nadmiernie wypadają, co może prowadzić do przedwczesnego łysienia. Największe nasilenie tego procesu obserwuje się podczas menopauzy – jest to związane ze spadkiem poziomu estrogenów.
Stosowanie kolagenu, na co wpływa?
Naturalnym źródłem kolagenu są produkty pochodzenia zwierzęcego. Głównie w postaci bulionów, czy galaretek pozyskiwanych z kości zwierzęcych. Dla wielu osób dużo prostsze i przyjemniejsze jest uzupełnianie niedoborów kolagenu, po przez przyjmowanie syntetycznych preparatów kolagenowych, drogą doustną.
Istnieje wiele opinii, co do skuteczności tych preparatów. Jeżeli decydujemy się na wdrożenie suplementacji powinniśmy wybierać preparaty przebadane o wysokiej jakości. Najlepiej jeżeli są dodatkowo wzbogacone o inne substancje aktywne, takie jak witamina C, czy koenzym Q10.
Stosowanie kolagenu pozytywnie oddziałuje na stan skóry, która staje się bardziej elastyczna i nawilżona. Wiele publikacji opisuje, że systematyczne przyjmowanie preparatów z kolagenem poprawia kondycję włosów, zmniejsza łamliwość paznokci oraz spłyca zmarszczki, niweluje również rozstępy i cellulit.
Ważną rolę odgrywa również odpowiednio zbilansowana dieta bogata w miedź oraz witaminy A, C i E, które sprzyjają odpowiedniej syntezie kolagenu. Niezbędne do konwersji kolagenu jest także odpowiednia ilość żelaza dostarczana wraz z dietą.
Naukowcy wciąż się spierają, co do stosowania hydrolizatów kolagenowych. Dużo lepiej przebadane i znane pod kątem składu, czy właściwości są formy kolagenu w postaci, np. galaretek wieprzowych.
Preparaty kolagenowe na włosy dostępne na rynku
Na rynku dostępne są różnego rodzaju preparaty kolagenowe. Rozpoczynając po te do stosowania zewnętrznie, po te doustne w formie proszku do rozpuszczenia, kapsułkowanej czy w tabletkach. Nasuwa się jednak pytanie, który preparat wybrać oraz który przyniesie najlepsze efekty?
Formą dającą namacalnie widoczny rezultat, są kosmetyki na bazie kolagenu. Ze względu na swoje właściwości kolagen w kosmetykach powoduje nawilżenie włosów oraz skóry głowy. Kolagen jako związek wielkocząsteczkowy nie jest w stanie wniknąć przez skórę, wykazuje jednak świetne właściwości hamujące odparowywanie wody z powierzchni skóry.
Głównym komponentem preparatów kolagenowych stosowanych doustnie są hydrolizaty. Hydrolizat kolagenu jest to rodzaj kolagenu, powstały w wyniku procesów chemicznych. Kolagen jako wielkocząsteczkowy związek poddaje się hydrolizie (rozpadowi). W wyniku tego procesu pozyskujemy peptydy kolagenowe, które dużo łatwiej wchłaniają się w jelitach.
Preparaty w formie doustnej cieszą się dużą popularnością, jednak pomimo wielu pochwał ze strony konsumentów. W dalszym ciągu jego działanie, warunkujące poprawę kondycji włosów, skóry i paznokci nie jest w pełni potwierdzone.
Kolagen na włosy – preparaty kosmetyczne
W przypadku stosowania kolagenu na skórę, ten w preparatach kosmetycznych na włosy, będzie wykazywał podobne działanie. Kolagen w kosmetykach do włosów, ma za zadanie nawilżyć podrażnioną skórę głowy oraz włosy. Świetnie sprawdzi się u osób z przesuszoną, podrażnioną, swędzącą skórą.
W wyniku gorącego powietrza z suszarki, słońca, ogrzewania, czy stosowania zbyt agresywnych detergentów, farb, może być ona wyjątkowo obciążona. Preparaty na bazie kolagenu w postaci, np. masek, przyniosą jej ukojenie, nawilżą ją oraz zminimalizują uczucie swędzenia czy pieczenia. Inne kosmetyki kolagenowe, zadbają również o łodygę włosa.
Dzięki silnym właściwościom nawilżającym, kolagen zadziała regenerująco. Najczęściej spotykane formy preparatów na włosy z kolagenem, to maski, szampony, czy odżywki.
Kolagen na włosy – suplementacja, kolagen do picia
Producenci oferują szeroki wachlarz suplementów na bazie kolagenu. Podobnie jak preparaty kolagenowe do stosowania na skórę, te na włosy również najczęściej występują w formie hydrolizatów. Wykazują one najlepszą wchłanialność. Według rekomendacji, kolagen na włosy ma wzmocnić włosy, odbudować oraz pobudzić je do wzrostu.
Producenci szczególnie polecają preparaty w formie sproszkowanej, do rozpuszczenia w wodzie, ze względu na bardziej przystępną i lepiej przyswajalną formę. Jeżeli decydujemy się na wdrożenie suplementacji kolagenem należy stosować się do tych samych zaleceń, co przy wyborze tego na skórę.
Powinien posiadać odpowiednie certyfikaty, wykazywać działanie potwierdzone badaniami. Dobrze, jeśli kolagen do picia zawiera ten małocząsteczkowy, pochodzenia rybiego. Najlepiej sięgać po preparaty z wysoką zawartością witaminy C, kwasu hialuronowego, biotyny, cynku, koenzymu Q10, czy ekstraktów roślinnych. One również działają dobroczynnie na kondycje włosów i ich wzrost.
Suplementacja kolagenem, wpływ na włosy i paznokcie.
Wiele publikacji opisuje pozytywny wpływ suplementacji kolagenu na włosy. Opisywane są przypadki, gdzie systematyczne przyjmowanie preparatów z kolagenem poprawiało wygląd i kondycję włosów, zmniejszało ich łamliwość oraz działało wzmacniająco na paznokcie.
Niedobór tego białka w diecie, zdecydowanie wpływa na zahamowanie odnowy naskórka i komórek pozostałych warstw skóry. Powoduje nadmierne wypadanie włosów, a także łamliwość paznokci. Przede wszystkim aby cieszyć się zdrowo wyglądającymi włosami oraz paznokciami, dostarczajmy wraz z dietą odpowiednie komponenty do syntezy kolagenu.
Najczęstsze przyczyny wypadania włosów
Włos wypada po około 2–6 latach, Następnie z mieszka włosowego wyrasta nowy włos. Przeciętny człowiek, mający około 100 tysięcy włosów na głowie, traci dziennie ok. 300 włosów. Nie jest to powód do niepokoju, lecz przejaw całkowicie naturalnego zjawiska, jakim jest wymiana włosów.
Cykl życia włosa
Wyróżnia się trzy fazy wzrostu włosa:
– okres wzrostu, anagen (2–6 lat),
– faza przejściowa, katagen (2 tygodnie),
– okres spoczynku, telogen (3–4 miesiące).
Przyczyny wypadania włosów:
– zaburzenia pracy tarczycy – hormony tarczycy, głównie T3, one odpowiadają za regulacje metabolizmu keratynocytów. Zbyt niski, jak i zbyt wysoki poziom trójjodotyroniny skraca fazę wzrostu włosa – anagenu i wydłuża fazę zaniku, czyli telogenu. Do zaburzeń tarczycy należą: niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy oraz stany zapalne, np. choroba Hashimoto – przewlekły stan zapalny tarczycy.
– niedokrwistość – spadek hemoglobiny lub wzrost objętości erytrocytów odpowiada za niedostateczne zaopatrzenie komórek w tlen i składniki odżywcze. Jeżeli komórka nie dostanie odpowiedniej ilości substratów budulcowych tempo podziałów komórkowych zwalnia. Rzutuje to na zaburzenie produkcji białek, które m.in. budują łodygę włosa.
Do przyczyn niedokrwistości należą niedobory: żelaza, ferrytyny (białka magazynującego żelazo), miedzi, kwasu foliowego oraz witaminy B12. Właśnie ta witamina odgrywa tutaj kluczową rolę.
Niska zawartość witaminy B12 skutkuje zaburzeniami w procesie erytropoezy, czyli powstawania erytrocytów. Gdy szlak erytropoezy zachodzi w sposób nieodpowiedni, powstające erytrocyty są zbyt duże, sprawia to, że nie mieszczą się w dalszych naczyniach krwionośnych i nie docierają do skóry głowy.
– nietolerancje pokarmowe – wieloletnie, nieleczone nietolerancje pokarmowe prowadzą do przewlekłego stanu zapalnego, na podłożu którego mogą rozwinąć się choroby autoimmunologiczne. Polega to na atakowaniu przez komórki odpornościowe, komórek zdrowych, własnego organizmu. Jednym ze skutków autodegradacji może być osłabienie cebulki włosa i wypadanie włosów. Nieleczona celiakia, czyli nietolerancja glutenu może powodować spłaszczanie, a z czasem zanikanie kosmków jelitowych. Kosmki jelitowe odpowiadają za wchłanianie substancji odżywczych z pokarmu. Jeżeli ich budowa i właściwości są nieprawidłowe może to prowadzić do zaburzeń wchłanialności, a w konsekwencji anemii i i przerzedzania włosów.
– stres to najczęstsza przyczyna wypadania włosów. Chroniczny stres może mieć wiele przyczyn. Często wynika z trudnych doświadczeń emocjonalnych oraz niewłaściwego stylu życia. Pod tym ostatnim hasłem, głównie kryje się wysokoprzetworzona dieta, uboga w substancje odżywcze, używki, promieniowanie, niedostateczna długość oraz jakość snu. Te wszystkie czynniki powodują, że keratynocyty, czyli komórki budujące włos, ulegają rozpadowi.
– czynniki chemiczne – farbowanie włosów, trwała ondulacja, gorące powietrze, a także agresywne kosmetyki do skóry głowy, uwrażliwiają i podrażniają skórę. Jeżeli podłoże, czyli skóra jest w słabej kondycji, brakuje jej nawilżenia i odżywienia, nie daje to możliwości aby brodawka włosa prawidłowo pracowała.
Wypadanie włosów, a suplementacja kolagenem
Wielu producentów suplementów kolagenowych rekomenduje ich dobroczynne na działanie na problem wypadających włosów. Preparat ma dostarczyć do mieszka włosowego niezbędnych, do jego budowy i funkcjonowania aminokwasów. Podobnie jak w przypadku kolagenu do picia na skórę, nie mamy gwarancji, że trafi on dokładnie tam gdzie rekomenduje producent.
Nie zostały skonstruowane jeszcze tak inteligentne nośniki, które transportowały by kolagen do cebulki włosa i tam wbudowywały się w jego strukturę. Suplementacja kolagenem może stanowić jedynie dodatek do zdrowej, pełnowartościowej diety, łączonej z wielokierunkową terapią.
Wypadanie włosów, inne suplementy
Suplementacja może stanowić jeden z filarów pielęgnacji włosów i skóry głowy. Często wspomaga efekty i trwałość holistycznej terapii. Aby zadbać o kondycje włosów oraz ich wzrost, zacznijmy od właściwej diety, bogatej w substancje odżywcze. Przy zbyt niskim poziomie, np. żelaza czy ferrytyny najlepsza suplementacja nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.
Źródła literaturowe polecają, oprócz preparatów kolagenowych, suplementy z laktoferyną, kwasem foliowym, biotyną, czy wyciągami roślinnymi. Pamiętajmy jednak, że cała terapia i wdrażane preparaty powinny być konsultowane z lekarzem, bądź trychologiem.
W przypadku stwierdzenia niedoborów, zmiana diety nie jest wystarczającym rozwiązaniem, często lekarz zaleca również przyjmowanie skoncentrowanych dawek witamin, mikroelementów lub białek, które wyrównują niedobory. Jak w przypadku każdej terapii, aby była ona efektywna konieczne jest działanie wielopłaszczyznowe, pod okiem specjalisty.
Wypadanie włosów, zabiegi kosmetologiczne
Do zabiegów polecanych przez specjalistów, oprócz wdrożenia odpowiedniej diety i suplementacji, należą zabiegi trychologiczne. Dużą popularnością oraz skutecznością określa się metody iniekcyjne. Mezoterapia igłowa i karboksyterapia. Polegają one na śródskórnym podaniu składników aktywnych oraz dwutlenku węgla.
Efektem zabiegu jest dostarczenie składników niezbędnych do budowy łodygi włosa. Iniekcja pozwala dotrzeć substancjom do żywych warstw naskórka. Zabiegi te najcześciej wykonuje się w odstępach 7–14 dniowych, w celu uzyskania jak najlepszych efektów.
Do dobroczynnie działających składników, stosowanych podczas tych zabiegów, należą proteoglikany, czy aminokwasy pochodzenia roślinnego. Proteoglikany wykazują skuteczność w wydłużaniu fazy anagenu i skracaniu telogenu.
Efekty kompleksowej terapii pojawiają się po około sześciu tygodniach. Innymi przykładami zabiegów z gabinetu kosmetologicznego są: infuzja tlenowa, która polega na wprowadzaniu dobroczynnych substancji wgłąb skóry po przez sprężone powietrze oraz eksfoliacja kwasami, której zadaniem jest odblokowanie ujść mieszków włosowych.
Są one często zaczopowane wydzielanym łojem i przyczyną niedotlenienia mieszka włosowego, co może skutkować przerzedzeniem włosów i ich gorszą kondycją.
Kolagen na włosy – efekty działania
Jeżeli chodzi o stosowanie kolagenu zewnętrznie, to efekty są widoczne już po kilku użyciach, włosy i skóra głowy są zdecydowanie lepiej nawilżone i odżywione. Skóra głowy nie łuszczy się, nie przynosi dyskomfortu, zwłaszcza po umyciu, a włosy są błyszczące oraz gładkie.
Część źródeł wskazuje również, że przyjmowanie doustne kolagenu może wpływać na odżywienie cebulki włosa, w wyniku czego zaobserwujemy porost włosów oraz pozytywnie wpłynie na ich ogólną kondycje.
Kolagen na włosy – opinie osób używających
Wiele z osób stosujących suplementacje kolagenem, wypowiada się w sposób bardzo pozytywny. Konsumenci zauważyli poprawę kondycji włosów oraz paznokci, włosy stały się mniej matowe i bardziej sprężyste, a paznokcie mocniejsze.
Niektórzy konsumenci, biorący udział w badaniach ankietowych twierdzą, że suplementacja kolagenem może pomóc zregenerować mieszki włosowe do odrastania włosów. Zaobserwowali zagęszczenie oraz częściowe zahamowanie wypadania włosów. Aby można było potwierdzić faktyczne działanie kolagenu do picia, konieczne są bardziej obiektywne i kontrolowane badania.
Część osób przyjmujących kolagen, sięgnęło po suplementacje, w celu odbudowy i poprawy funkcjonalności stawów, a oprócz tego zaobserwowały poprawę kondycji włosów i skóry.
Pojawiła się również grupa osób, która nie odnotowała żadnych efektów przed i po zastosowaniu kolagenu doustnie.
Kolagen na włosy – Co na to badania?
Część z badań naukowych wykazały istotną rolę hydrolizatów kolagenowych w uzupełnianiu niedoborów kolagenu. Są one łatwo wchłaniane i przyswajane przez organizm. Pobudzają procesy regeneracyjne tkanki łącznej, skóry, kości oraz stawów.
Pacjenci biorący udział w jednym z badań odczuwali dyskomfort, ze względu m.in. na: na wypadanie włosów, świąd skóry głowy, łuszczenie się skóry głowy, podrażnienie, niepożądaną kondycje włosów i konieczność stosowania leków dwa razy dziennie.
Peptydy kolagenowe, podawane doustnie w badaniu, były pozyskiwane z rybich łusek (tzw. kolagen rybi).
Po zakończeniu badań wykazano kilka właściwości bioaktywnych, takich jak podziały komórek włosa, czy działanie wspomagające gojenie ran. W poprzednich badaniach stwierdzono, że bioaktywne peptydy kolagenowe zwiększają grubość włosów i proliferację komórek mieszkowych, zmniejszyła się również suchość i matowość włosów.
W niektórych badaniach wykazano, że suplementacja poprawia funkcje bariery skórnej, indukuje syntezę kolagenu i kwasu hialuronowego oraz pobudza wzrost i migrację fibroblastów. Liczne badania wykazały, że peptydy powstałe w wyniku spożycia hydrolizatu kolagenu wykazywały właściwości wspomagające proces regeneracji skóry.
Hydrolizat kolagenu według badań charakteryzuje się szybkim wchłanianiem w przewodzie pokarmowym, przenikaniem do krwiobiegu w postaci małych peptydów kolagenowych. Po spożyciu zhydrolizowanego kolagenu w krwiobiegu wykryto prolinę i hydroksyprolinę, aminokwasy budujące kolagen.
Niestety obecnie brak jest standardów dotyczących dawkowania kolagenu oraz czasu trwania suplementacji, co utrudnia porównywanie wyników różnych badań.
Warto również zauważyć, że korzyści wynikające z suplementacji kolagenu dla włosów mogą zależeć od indywidualnych cech organizmu, takich jak wiek, dieta i styl życia.
W związku z powyższym, choć istnieją pewne dowody sugerujące korzystny wpływ kolagenu na włosy, konieczne są dalsze badania, aby uzyskać pełniejszy obraz jego wpływu na kondycję włosów.
Kolagen na włosy – Podsumowanie
Przyjmowanie kolagenu może poprawić zdrowie skóry głowy i włosów, ale nie ma zbyt wielu obiektywnych dowodów na to, że spowoduje to wzrost włosów u każdego, kto go przyjmuje. Inne potencjalne korzyści kolagenu obejmują poprawę stanu zdrowia skóry, stawów i kości.
Chociaż istnieją ograniczone dowody naukowe sugerujące, że kolagen może stymulować wzrost włosów, suplementacja nim stała się popularnym elementem życia codziennego wielu ludzi. Badania nie wykazują zbytniej toksyczności podczas przyjmowania tych preparatów, jednak przed rozpoczęciem suplementacji, sprawdźmy czy jest on przebadany i posiada szereg rekomendacji.
Suplementy kolagenowe nie są sklasyfikowane jako farmaceutyki. W rezultacie producenci nie muszą poddawać się takim samym testom, co do potwierdzenia działania i składu, jakie są wymagane w przypadku leków. Wiele osób widzi ogrom korzyści przy długotrwałym stosowaniu kolagenu, lecz nie zapominajmy o właściwej diecie oraz aktywności fizycznej.
Jeżeli obserwujemy u siebie pogorszenie stanu skóry, czy nadmierne wypadanie włosów, skonsultujmy się ze specjalistą, zamiast sięgać po gloryfikowane suplementy, mające dobroczynnie zadziałać na wszystkie nasze bolączki.
Przyjmowanie syntetycznie otrzymywanego kolagenu może polepszyć efekty terapii, ale jednocześnie może nie przynieść żadnych rezultatów. Zdania na ten temat są wciąż podzielone.
Tel: 503-733-127
ZOBACZ OPINIE O NAS W GOOGLE
Specjaliści KORE
Gabriela Pęska – Redaktor medyczny
Z wykształcenia inżynier chemii kosmetycznej. Obecnie studiuje kosmetologię na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. Z zamiłowania fanka popularyzacji nauki, kosmetologii, dietetyki oraz dobrych filmów.
Bibliografia
https://edraurban.pl/ssl/book-sample-file/kosmetologia-wlosow/pdf/kosmetologia_wlosow_r.pdf
https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/17816/Kolagen.pdf?sequence=1&isAllowed=y
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9069902/
https://www.drugwatch.com/health/collagen/hair-growth/
https://www.livescience.com/does-collagen-help-hair-growth
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolagen
Marie – Claude Martini,, red. Waldemar Placek, „Kosmetologia i farmakologia skóry”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
Anna Kołodziejczak, „Kosmetologia tom I”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020
Data publikacji: 22.03.2023
Data ostatniej aktualizacji: 28.06.2023
