Niepłodność dotyka coraz większej liczby par na całym świecie, stając się problemem zarówno medycznym, jak i społecznym. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje niepłodność jako brak ciąży po 12 miesiącach regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. W celu skutecznego zdiagnozowania przyczyn niepłodności konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań, które obejmują zarówno kobietę, jak i mężczyznę.

 

Kiedy rozpocząć diagnostykę?

Standardowo diagnostykę niepłodności rozpoczyna się po roku nieudanych starań o dziecko. Jednak w pewnych sytuacjach warto zgłosić się do lekarza wcześniej. Dotyczy to kobiet powyżej 35. roku życia, osób z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi, historią nawracających poronień, chorób przewlekłych lub operacji w obrębie miednicy, a także mężczyzn z podejrzeniem obniżonej jakości nasienia.

 

Badania hormonalne u kobiet

Hormony odgrywają kluczową rolę w procesie owulacji i przygotowaniu organizmu do ciąży. W diagnostyce niepłodności u kobiet najczęściej wykonuje się oznaczenie poziomów hormonów takich jak:

  • FSH i LH – hormony przysadki mózgowej odpowiedzialne za regulację owulacji. Ich nieprawidłowe stężenia mogą wskazywać na zaburzenia owulacyjne lub przedwczesne wygasanie czynności jajników.
  • Estradiol – hormon produkowany przez jajniki, który odzwierciedla funkcję pęcherzyków jajnikowych.
  • Progesteron – jego oznaczenie w fazie lutealnej cyklu pozwala ocenić, czy doszło do owulacji.
  • Prolaktyna – nadmiar tego hormonu może zaburzać owulację i prowadzić do niepłodności.
  • Hormony tarczycy (TSH, FT4) – niedoczynność lub nadczynność tarczycy mogą znacząco wpływać na płodność.
  • AMH (hormon antymüllerowski) – marker rezerwy jajnikowej, który informuje o liczbie pęcherzyków zdolnych do dojrzewania.

Badania hormonalne najczęściej wykonuje się w określonych dniach cyklu miesiączkowego, dlatego ważna jest współpraca z lekarzem w ustaleniu odpowiedniego harmonogramu.

 

Ocena budowy i funkcji narządów rozrodczych

Diagnostyka niepłodności u kobiet wymaga również oceny anatomicznej narządów miednicy mniejszej. Do głównych badań należą:

  • USG ginekologiczne – pozwala ocenić budowę macicy, jajników oraz endometrium. Jest to podstawowe badanie w diagnostyce zaburzeń takich jak torbiele jajników, mięśniaki macicy czy zrosty wewnątrzmaciczne.
  • Histerosalpingografia (HSG) – badanie drożności jajowodów za pomocą kontrastu. Niedrożność jajowodów jest częstą przyczyną niepłodności.
  • Histeroskopia – umożliwia ocenę wnętrza macicy i wykrycie ewentualnych zmian, takich jak polipy, przegrody czy blizny.
  • Laparoskopia – metoda stosowana w przypadku podejrzenia endometriozy, zrostów w jamie brzusznej lub innych zmian, które mogą utrudniać zajście w ciążę.

 

Badanie nasienia u mężczyzn

Badanie jakości nasienia to podstawowy element diagnostyki u mężczyzn. Polega na ocenie parametrów takich jak:

  • Liczba plemników – normą jest co najmniej 16 milionów plemników w 1 ml ejakulatu.
  • Ruchliwość plemników – prawidłowa ruchliwość to kluczowy czynnik warunkujący zdolność plemnika do zapłodnienia komórki jajowej.
  • Morfologia plemników – ocena budowy plemników pozwala wykryć nieprawidłowości mogące utrudniać zapłodnienie.
  • Objętość ejakulatu i jego skład – analiza biochemiczna nasienia może wykazać obecność infekcji lub innych problemów zdrowotnych.

W przypadku nieprawidłowych wyników wskazane są dalsze badania, takie jak test fragmentacji DNA plemników, badania hormonalne (testosteron, FSH, LH) czy diagnostyka genetyczna.

 

Diagnostyka genetyczna

Niektóre przypadki niepłodności mogą mieć podłoże genetyczne. Dlatego w określonych sytuacjach lekarz może zlecić:

  • Kariotyp – badanie struktury i liczby chromosomów w celu wykrycia nieprawidłowości genetycznych.
  • Mutacje genów związanych z niepłodnością – na przykład badanie genu CFTR (związanego z mukowiscydozą) lub mikrodelecji chromosomu Y u mężczyzn.
  • Badania molekularne – mogą obejmować analizy genów odpowiedzialnych za funkcjonowanie układu hormonalnego czy immunologicznego.

 

Badania immunologiczne i styl życia

W rzadkich przypadkach niepłodność może być spowodowana reakcjami autoimmunologicznymi. Badania immunologiczne obejmują ocenę obecności przeciwciał przeciwplemnikowych, przeciwciał przeciwko komórkom jajowym lub endometrium.

Warto również pamiętać, że diagnostyka niepłodności nie ogranicza się jedynie do badań medycznych. Lekarz może zalecić zmiany w stylu życia, takie jak rezygnacja z używek, redukcja stresu, poprawa diety czy zwiększenie aktywności fizycznej. Czynniki te mają istotny wpływ na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

 

Podsumowanie

Diagnostyka niepłodności to złożony proces, który wymaga współpracy obu partnerów i zespołu specjalistów. Kluczowe znaczenie mają szczegółowy wywiad lekarski, badania hormonalne, ocena anatomiczna narządów rozrodczych oraz analiza nasienia. W niektórych przypadkach konieczna jest także diagnostyka genetyczna lub immunologiczna.

Wczesne wykrycie problemu i wdrożenie odpowiedniego leczenia zwiększają szanse na osiągnięcie upragnionej ciąży. Jeśli starania o dziecko nie przynoszą efektów, nie warto zwlekać z konsultacją u specjalisty – współczesna medycyna oferuje wiele możliwości diagnozy i terapii, które mogą pomóc w realizacji marzenia o rodzicielstwie.

Data ostatniej aktualizacji: 29.11.2024