Ganglion (ICD-10: M67.4) – mistyczna, niezdefiniowana postać z powieści fantasy? Niekoniecznie, choć skojarzenie z gargulcami czy maszkaronami nie jest aż tak bardzo oddalone od prawdy. W języku medycznym ganglion oznacza torbiel galaretowatą, która wypełniona jest płynem i powstaje jako uwypuklenie torebki stawowej.
Wystające guzki na nadgarstkach, dłoniach, kolanach czy palcach niczym rzygacz z rynny lub muru renesansowych budynków mogą wzbudzić niemałe poruszenie wśród pacjentów. Czy jest się czego obawiać i co ważniejsze – jak pozbyć się niechcianych towarzyszy?
Ganglion – co to jest?
Torbiel nazywana jest galaretowatą ze względu na jej miękką konsystencję. Buduje ją przestrzeń, która wypełniona jest płynem albo galaretowatą substancją. “Ściany” ganglionu utkane są z tkanki łącznej zbitej, a cały guzek jest zazwyczaj okrągły lub owalny.
Należy tu podkreślić, że torbiel galaretowata nie jest nowotworowa. Małe zmiany mogą mieć wielkość grochu, podczas gdy większe osiągają nawet 2,5 centymetra. Torbiele mogą być bolesne, ale tylko w przypadku gdy naciskają na pobliski nerw. Ich lokalizacja może czasami zakłócać ruch stawów, dlatego należy niezwłocznie wdrożyć odpowiednie leczenie.
Guzkowata zmiana tworzy się najczęściej w okolicy nadgarstka (może powodować ból nadgarstka), jednak można ją także spotkać w obrębie stopy lub stawu kolanowego. Pomimo faktu, że powstaje tuż obok torebek stawowych lub pochewek ścięgnistych, ganglion nie jest w żadnym stopniu z nimi połączony.
Zlekceważenie powstającej zmiany i wybrzuszenia oraz brak odpowiedniego leczenia mogą doprowadzić albo do samoistnego wchłonięcia ganglionu albo bezwładu mięśni i znacznego ograniczenia ruchomości w stawach. Dlatego nawet jeśli nie pojawią się żadne objawy – torbiel warto skonsultować z lekarzem, który zdecyduje o dalszym postępowaniu. Choć zabiegi mające na celu pozbycie się torbieli są skuteczne, gangliony w wielu przypadkach po jakimś czasie pojawiają się ponownie.
U kogo mogą się pojawić gangliony nadgarstka?
Gangliony uważa się za najczęstsze guzy w obrębie nadgarstka i ręki. Dotykają głównie osoby młode i pracujące. Badania pokazują, że pojawiają się nawet u 70% osób między drugą a czwartą dekadą życia. Zdecydowanie częściej odnotowuje się je u kobiet niż mężczyzn, choć zdarzają się pojedyncze przypadki u dzieci (zwykle w wieku poniżej 10 lat).
Główną lokalizacją anatomiczną torbieli jest grzbietowa część nadgarstka. Pacjenci często zgłaszają się z historią bezobjawowego guza, a w wielu przypadkach zwracają się o poradę do lekarza wyłącznie ze względu na mało estetyczny wygląd torbieli.
Do czynników ryzyka, które potęgują prawdopodobieństwo wystąpienia ganglionów należą:
-
Wiek i płeć – torbiele mogą pojawić się u każdego, ale częściej u kobiet w wieku 20-40 lat.
-
Problemy ze stawami – częste zapalenia i zwyrodnienia powstające na skutek przeciążenia stawów powodują większe ryzyko powstania torbieli.
-
Uraz stawu lub ścięgna – uszkodzenie, które powstało w przeszłości zwiększa ryzyko pojawienia się ganglionów w przyszłości.
Przyczyny powstawania ganglionów
Niestety etiologia nie jest do końca znana. Jedna z teorii głosi, że główną przyczyną ganglionu jest przeciążenie stawów i ich okolic. Nadmierna praca i napięcie struktur powodują mikrourazy i powolny rozpad tkanek.
Zmiany degeneracyjne tkanki łącznej spowodowane urazami, przeciążeniami lub stanami zapalnymi (w wyniku intensywnych treningów lub długotrwałej pracy angażującej określone stawy – głównie nadgarstka) prowadzą do nadprodukcji płynu, który w normalnych warunkach ma na celu zapewnić swobodę przesuwu struktur stawu podczas ruchu.
Skutkuje to pogrubieniem i uwypukleniem ściany danej pochewki ścięgnistej. Na początku powstają małe guzki, które z czasem łączą się w jedną, większą masę – wystającą i widoczną gołym okiem.
Umów się na leczenie ganglionów:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
Rejestracja 10-18:00
OPINIE O NAS:
Objawy związane z ganglionami
Objawy torbieli galaretowatej mogą obejmować:
-
miękkie wybrzuszenie/ masę, która może zmieniać swój rozmiar,
-
umiejscowienie na nadgarstkach (najczęściej), rękach, stopach, stawach skokowych,
-
przesuwalny guzek względem podłoża,
-
może się zmniejszyć, a nawet całkowicie zniknąć, by po jakimś czasie powrócić,
-
może rozwinąć się jeden, duży ganglion lub wiele mniejszych,
-
dolegliwości bólowe, najczęściej po przeciążeniu stawu wielogodzinną pracą.
Diagnostyka
W przypadku zauważenia u siebie niewidocznej dotąd zmiany, powinno się ją skonsultować w poradni ortopedycznej w celu postawienia prawidłowej diagnozy i wyeliminowania podejrzenia innych, bardziej groźnych schorzeń.
Choć gangliony są zmianami łagodnymi, konieczne jest badanie wykluczające zmiany nowotworowe i upewnienie się czy powstająca masa nie uciska nerwu lub ścięgien, co mogłoby mieć poważne konsekwencje w przyszłości.
Lekarz na samym początku zbiera wywiad, który pozwoli mu na postawienie wstępnej diagnozy, a następnie przechodzi do badania fizykalnego. Konieczne jest także potwierdzenie w postaci diagnostyki obrazowej (np: USG czy rezonans magnetyczny, które pokażą czy masa jest lita, czy też wypełniona płynem). Pozwoli to wykluczyć inne jednostki chorobowe (martwice, nowotwory czy stany zapalne w obrębie stawów).
Specjalista może również uzyskać dodatkowe potwierdzenie poprzez pobranie części płynu z torbieli za pomocą igły lub ultradźwięków. Te ostatnie są też przydatne w wykrywaniu różnych zmian naczyniowych, do których mógł przyczynić się rosnący w siłę guzek.
W przypadku wątpliwości diagnostycznych, kiedy badania obrazowe nie potwierdziły w 100% postawionej diagnozy i nie można za ich pomocą upewnić się co do charakteru guzka, lekarz może zlecić jego chirurgiczne wycięcie i przekazanie do badania histopatologicznego.
Gangliony nadgarstka
Torbiel wypełniona surowiczą, gęstą cieczą najczęściej pojawia się na kończynie górnej w okolicy nadgarstka. Może być to zarówno wewnętrzna, jak i zewnętrzna strona dłoni.
Do najczęstszych przyczyn zaliczają się wielokrotne powtórzenia określonych czynności i przeciążenie struktur nadgarstka. Zdecydowanie większym ryzykiem obarczeni są informatycy i kasjerzy ze względu na ich charakter pracy.
Gangliony na nadgarstku mogą samoistnie zanikać, jednak jeśli wciąż będzie zwiększona produkcja płynu i niewystarczający odpływ – torbiel może ulec powiększeniu. Wówczas konieczna jest interwencja lekarza.
Gangliony stopy
Są zdecydowanie rzadsze (a jeśli już występują, to zwykle u mężczyzn). Ich powstawanie nie różni się od tradycyjnych, nadgarstkowych ganglionów – zbieranie się płynu powoduje powstanie charakterystycznego guzka ze względu na upośledzony system wchłaniania nadmiarowej ilości mazi.
Płyn rozpycha torebkę stawu lub pochewkę ścięgna tworząc zachyłek. W jego szypule powstaje mechanizm zastawkowy, który działa podobnie jak w żyłach – pozwala wyłącznie na jednokierunkowy przepływ, przez co powrót płynu staje się niemożliwy.
Nieleczona torbiel może się powiększać, co w pewnym momencie wywoła dolegliwości bólowe podczas noszenia obuwia (ból stopy), a dobór butów stanie się znacznie trudniejszy.
Leczenie ganglionów
Wszystko zależy od wielkości torbieli, jej umiejscowienia i ewentualnych problemów, które są przez nią wywołane (np: ból, problemy z poruszaniem, ucisk na nerw). Lekarz może zasugerować próbę opróżnienia guzka za pomocą igły. Możliwe jest również chirurgiczne usunięcie torbieli. Jeśli jednak zmiana nie powoduje żadnych niedogodnień ani utrudnień, leczenie może nie być konieczne ze względu na samoistne wchłonięcie się guza.
Leczenie zachowawcze
Jeśli nie pojawiają się objawy utrudniające swobodne poruszanie w stawie, a ganglion umiejscowiony jest w taki sposób, że nie uciska pobliskich naczyń lub nerwów, specjalista może zaproponować na początku metody zachowawcze.
Należą do nich:
-
rutynowa kontrola zarówno przez samego pacjenta, jak i lekarza
-
odciążenie okolicy torbieli
-
unieruchomienie stawu w ortezie/ stabilizatorze
-
masaż
-
okłady
-
leczenie przeciwzapalne
Niestety, leczenie to w przypadku ganglionów nie jest zbyt skuteczne i długotrwałe, a w sytuacji, gdy guzki nawracają albo się powiększają, należy podjąć dalsze kroki.
Umów się na leczenie ganglionów:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
Rejestracja 10-18:00
OPINIE O NAS:
Leczenie inwazyjne
Przy braku poprawy po leczeniu zachowawczym, lekarz może zaproponować wykonanie aspiracji, czyli nakłucia torbieli. Zabieg wykonuje się pod ścisłą kontrolą aparatu USG, dzięki czemu specjalista dokładnie wie, w którym miejscu znajduje się igła i jak nią manewrować, by nie uszkodzić żadnych innych struktur oprócz ganglionu.
Nakłucie jest bezbolesne ze względu na fakt, że obszar wokół torbieli jest wcześniej znieczulany.
Po przebiciu się przez ścianę torbieli zbudowanej z tkanki łącznej, płyn zostaje odessany, a miejscowo podawane zostają kortykosteroidy w celu osuszenia ganglionu i pobudzenia do regeneracji prawidłowej tkanki.
Obecnie można spotkać się z wieloma sprzecznymi informacjami co do skuteczności tego procesu ze względu na zwykle krótkotrwałe efekty i trudne do przewidzenia skutki uboczne. Choć poprawa jest natychmiastowa, to jednak w wielu przypadkach ganglion pojawia się ponownie, a dolegliwości bólowe i dyskomfort się nasilają. Wówczas stosowane jest leczenie chirurgiczne.
Leczenie operacyjne
Wykazuje największą skuteczność i daje najtrwalsze efekty w walce z ganglionami. Zabiegi wykonywane są zwłaszcza osobom, którym dokuczają dolegliwości bólowe lub w przypadku gdy torbiel uciska sąsiednie struktury.
Operacja pozwala na usunięcie zmienionego chorobowo fragmentu torebki stawowej lub pochewki ścięgnistej. Istnieją 2 sposoby pozwalające na wycięcie ganglionu. Obie techniki można wykonywać w znieczuleniu miejscowym (z pełną świadomością pacjenta, jednak jest do dla niego bezbolesne) lub w ogólnym. Wybór zależy od lokalizacji i wielkości guza, stanu zdrowia pacjenta i decyzji chirurga.
Operacja otwarta
Specjalista wykonuje średniej wielkości nacięcie (zazwyczaj nie przekracza ono 5 cm) w miejscu objętym chorobą.
Artroskopia
Czyli tzw: operacja przez dziurkę od klucza polega na wykonaniu kilku małych nacięć przez które wprowadza się maleńki aparat (artroskop). Sprzęt ten pozwala na wgląd do wnętrza stawu, zbadanie dokładnego umiejscowienia ganglionu oraz upewnienie się co do jego charakteru. Artroskop daje możliwość precyzyjnego wycięcia torbieli.
Jeśli podczas wykonywania zabiegu (bez względu na to czy jest to metoda otwarta, czy artroskopowa) okaże się, że w okolicy ganglionu znajdują się inne uszkodzone struktury (np: więzadło) – oprócz wycięcia torbieli, chirurg naprawia zniszczone tkanki. Wówczas czas rekonwalescencji może ulec wydłużeniu.
Po operacji staw zostaje unieruchomiony na krótki czas, który zwykle nie przekracza kilku dni. Konieczne jest zachowanie ostrożności, nie można bowiem przeciążać tkanek, a wszelka aktywność angażująca staw powinna zostać zminimalizowana. Krótko po zabiegu pacjent może odczuwać tkliwość i dyskomfort w okolicy zabiegowej, jednak powrót do normalnego funkcjonowania zwykle nie trwa dłużej niż 6 tygodni.
Fizjoterapia po usunięciu torbieli
Zabieg usunięcia galaretowatej masy być może nie jest zbyt skomplikowany, jednak wciąż jest to ingerencja w tkanki i konieczność unieruchomienia kończyny (nawet na krótki czas). Aby regeneracja struktur zachodziła prawidłowo, a ścięgna, mięśnie i stawy spełniały w 100% swoje funkcje, konieczna jest odpowiednia fizjoterapia. Ze względu na czas, jaki minął od zabiegu, obejmuje ona różne metody:
0-2 tydzień
Kończyna jest całkowicie unieruchomiona przez cały dzień. Zazwyczaj stosuje się w tym celu szynę. Powinno się całkowicie ograniczyć aktywność w stawie poddanym operacji. Pozwala to na szybsze znikanie naturalnego stanu zapalnego powstałego po ingerencji chirurgicznej. W tym celu stosuje się także leki przeciwbólowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ typu ibuprofen, diklofenak czy naproksen).
Na samym początku można zastosować zabiegi fizykalne w postaci pola magnetycznego, krioterapii (leczenie chłodem) lub laseroterapii (skuteczna metoda w walce ze stanami zapalnymi; laser wysokoenergetyczny działa przeciwobrzękowo, przeciwbólowo i stymuluje mikrokrążenie wspomagając gojenie się tkanek).
2 tydzień
W tym czasie u większości pacjentów zostają usunięte szwy i szyna (choć nadal zaleca się zakładanie jej na noc i między ćwiczeniami).
Farmakoterapia w postaci leków przeciwbólowych i NLPZ nadal jest stosowana, jednak już nie obowiązkowo, lecz doraźnie (w razie wystąpienia bólu).
W drugim tygodniu należy wprowadzić bierne ćwiczenia stawów (jeśli ganglion występował na nadgarstku, to ćwiczenia powinny objąć nadgarstek oraz palce i wszystkie okoliczne tkanki miękkie). Odpowiednio dobrany zestaw technik działa rozluźniająco, wzmacniająco oraz rozciągająco na obszar, w którym został przeprowadzony zabieg. Oprócz spotkań u fizjoterapeuty, pacjent powinien wykonywać ćwiczenia również samodzielnie w domu.
W tym czasie można kontynuować zabiegi fizykalne w postaci pola magnetycznego, krioterapii i laseroterapii, a jeśli specjalista stwierdzi, że blizna pooperacyjna jest w odpowiednim stanie – może zaproponować również kąpiel wirową. Polega to na łagodnym masażu ciepłą wodą wprawioną w ruch w specjalnych zbiornikach.
2-4 tydzień
W tym czasie fizjoterapeuta rozszerza aktywność fizyczną o ćwiczenia oporowe oraz takie, które pozwolą na wzmocnienie siły mięśniowej. Oczywiście ich trudność jest dostosowana do wieku, stanu zdrowia i możliwości pacjenta.
Większa uwaga zostaje skupiona na stymulacji kontroli nerwowo-mięśniowej i propriocepcji (tzw: czucie głębokie; zmysł, dzięki któremu możliwe jest odbieranie informacji o położeniu, ruchu i działaniu własnego ciała lub jego części). Zabiegi fizykalne wciąż mogą być kontynuowane, a w 4 tygodniu odstawia się szynę na stałe.
4-6 tydzień
Dobrany zestaw ćwiczeń wzmacniających się nie zmienia, lecz pacjent może powoli wrócić do codziennej aktywności sprzed zabiegu (o ile nie powoduje to dolegliwości bólowych). Przydatna będzie tu również kąpiel wirowa, która skutecznie rozluźnia mięśnie i blizny, usprawnia krążenie (dzięki czemu tkanki są lepiej odżywione i szybciej się regenerują) oraz przyspiesza odpływ chłonki.
6 tydzień i wyżej
Rehabilitacja zostaje ukończona, a pacjent może w pełni wrócić do wszelkich aktywności wykonywanych przed operacją.
Gangliony u dzieci
Choć rzadko – również mogą się pojawić. W tym przypadku domniemana hipoteza dotycząca przyczyn przeciążeniowych powstawania ganglionów nie jest do końca adekwatna. Zaobserwowano bowiem, że większość młodych pacjentów zgłaszających się do klinik z torbielami ma mniej niż 10 lat.
Wykonano badanie, w którym porównano wszystkie przypadki w konkretnym szpitalu w Toronto (The Hospital for Sick Children) na przełomie 8 lat. 37 pacjentów (większość stanowiły dziewczynki) poddano leczeniu objawowej torbieli galaretowatej, a wśród nich jedynie 11% doznało wcześniejszego urazu lub uszkodzenia stawu. Nie można więc ujednolicić teorii i uznać, że gangliony powstają wyłącznie na skutek wcześniej przebytych urazów lub przeciążenia.
Badanie wykazało również, że u dzieci jest zwiększona częstość nawrotów torbieli po wcześniejszej aspiracji lub zabiegach chirurgicznych w porównaniu z dorosłymi (którzy przeszli podobne leczenie). Ponowne pojawienie się ganglionów po nakłuciu odnotowano u 43% pacjentów, a po wycięciu narośli u 35%.
Ustalenie rzeczywistej częstości występowania ganglionów u dzieci jest trudne, ponieważ często nie są one zgłaszane (ze względu na brak objawów czy ograniczenia swobody ruchów). Ponadto, u dzieci torbiele częściej niż u dorosłych ulegają wchłonięciu i ustępują samoistnie bez interwencji medycznej.
Najczęstsze pytania:
Gdzie pojawiają się gangliony?
W okolicach przeciążonych stawów, najczęściej jest to nadgarstek (z obu stron, zarówno na części grzbietowej, jak i dłoniowej), ale mogą pojawić się również w pobliżu dowolnego stawu palca (np: blisko dłoni lub tuż pod paznokciem). Spotyka się również gangliony na stopie (blisko kostki lub palców) czy w kolanie.
Czy to rak?
Nie. Gangliony to nienowotworowa torbiel galaretowata powstała na skutek przeciążenia danej okolicy. Cechami charakterystycznymi (i zarazem różnicującymi torbiel od guza nowotworowego) są: miękka konsystencja i przesuwalność względem podłoża. Zdarzają się jednak przypadki, w których ganglion jest twardy w dotyku. Wówczas konieczna jest konsultacja z lekarzem, który postawi prawidłową diagnozę.
Czy gangliony trzeba leczyć?
Jeśli torbiel w żadnym stopniu nie przeszkadza, nie wywołuje dyskomfortu czy bólu lub jest jeszcze niewielka – może nie wymagać leczenia. Czasami ganglion zanika samoistnie, należy mieć jednak na względzie jego nawracający charakter.
Jednak jeśli guzek lub okolica wokół niego zaczyna boleć, a wykonywanie pewnych ruchów jest utrudnione lub powstała masa jest niefortunnie ułożona (np: w okolicy nerwu lub naczyń krwionośnych), specjalista może zlecić odpowiednie leczenie.
Jak zapobiec wystąpieniu ganglionów?
Ze względu na nie do końca poznane przyczyny, nie ma złotego środka na zapobieganie wystąpienia torbieli galaretowatej. Pomocne jednak będzie unikanie nadmiernych przeciążeń okolic o zwiększonym ryzyku powstania ganglionu (głównie nadgarstki i ręce). Podczas wielogodzinnego używania myszki komputerowej, pisania na klawiaturze, kasowania produktów w sklepie i wykonywania innych prac angażujących stawy kończyny górnej – powinny być uwzględnione regularne przerwy i odpoczynek. Taka sama zasada dotyczy źle dobranej aktywności fizycznej.
Jakie jest rokowanie?
Bardzo dobre. Wielu pacjentów zgłasza samoistne zanikanie ganglionów, a jeśli to nie następuje, lub zmiany nawracają – po wykonaniu nakłucia lub operacyjnego usunięcia torbieli rezultaty są wyraźne i długotrwałe.
Czy możliwe jest domowe leczenie ganglionów?
Wszystko zależy od stopnia rozwinięcia torbieli, jej umiejscowienia i objawów towarzyszących. Jednak z pewnością ulgę przyniosą maści i inne preparaty przeciwzapalne. Można również zastosować naturalne metody w postaci okładów (z imbiru lub czarnej herbaty). W razie większego bólu można sięgnąć po leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Umów się na leczenie ganglionów:
Tel: 503-733-127
Pracujemy od poniedziałku do piątku w godzinach od 7:00 do 20:00
Rejestracja 10-18:00
OPINIE O NAS:
Specjaliści KORE
Bibliografia:
- Hansa D. Bhargava, MD, “Ganglion cyst” https://www.webmd.com/a-to-z-guides/ganglion-cyst
- Brotzman S.B., Wilk K.E. Rehabilitacja ortopedyczna, tom I, 2008.
- Mgr Magdalena Mastalerz, mgr Joanna Kucmin, mgr Agnieszka Książek-Czekaj, mgr Marek Wiecheć “Torbiel galaretowata – postępowanie fizjoterapeutyczne”
- https://www.nhs.uk/conditions/ganglion/
- lek. Karolina Stępień, “Ganglion” https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/264088,ganglion
- Tatiana Karine Simon Cypel, Amir Mrad, Gino Somers, Ronald Melvin Zuker “Ganglion cyst in children: Reviewing treatment and recurrence rates” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3328107/
- “Ganglion–cysts of the hand and wrist” https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17437691/
Dagmara Porada – Redaktor medyczny
Studiuje Medycynę na kierunku lekarskim na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Copywriterka z 6-letnim stażem i lekkim piórem. Twórczyni wielu artykułów, opisów i blogów firmowych. Miłośniczka psów i dobrej książki.
Data publikacji: 16.02.2022
Data ostatniej aktualizacji: 31.03.2023
