W organizmie człowieka można znaleźć wiele nerwów i połączeń między nimi. Najdłuższym z nich jest nerw błędny, który dociera do wszystkich narządów. Oplata on gardło, przełyk, krtań, płuca, oskrzela, serce, płuca, żołądek, wątrobę i trzustkę.
Nerw błędny kontroluje niezbędne dla życia ludzkiego procesy, w tym prawidłową pracę serca. Z artykułu dowiesz się o funkcjach i dolegliwościach związanych z nerwem błędnym oraz o tym jak wyciszyć nerw błędny.
W Centrum KORE w Swarzędzu koło Poznania mamy bardzo duże doświadczenie kliniczne w wykonywaniu masażu nerwu błędnego.
Z artykułu dowiesz się:
Nerw błędny – przebieg
Nerw błędny rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym. Opuszcza on czaszkę przez otwór szyjny, a dokładnie przez jego boczną część.
W jego przebiegu wyróżnia się 4 odcinki: głowowy, szyjny, piersiowy, brzuszny. Nerw błędny z szyi przechodzi do śródpiersia górnego, a następnie tylnego. Zakończeniami nerwu są bardzo liczne rozgałęzienia w jamie brzusznej.
Dlaczego nerw błędny jest tak ważny?
Większość włókien wchodzących w skład nerwu błędnego odpowiada za wysyłanie impulsów z jelit do mózgu. Mniejsza ich część, czyli około 20%, sprawuje kontrolę nad organami i procesami, takimi jak praca serca, procesy trawienne, funkcjonowanie gruczołów czy oddychanie.
Nerw błędny możemy bez wątpienia nazwać “siłą napędową ciała”. Uczestniczy w procesach, do których zaliczamy:
- mówienie
- oddychanie
- praca serca (nerw błędny zwalnia tętno)
- regulacja stężenia glukozy we krwi
- regulacja poziomu żółci
- proces połykania i trawienia
- stymulacja wydzielania serotoniny, odpowiedzialnej za uczucie sytości
- kontrola masy ciała
- hamowanie układu immunologicznego, zmniejszanie stanu zapalnego
- zmniejszenie poziomu stresu
- zapobieganie depresji i stanom lękowym
- zaangażowanie społeczne.
W organizmie człowieka układ współczulny i przywspółczulny działają przeciwstawnie. Nerw błędny należy do składowej przywspółczulnej, co oznacza, że odpowiada za wyciszenie organizmu, relaks, wytłumienie reakcji walcz-uciekaj.
Wykazano udział nerwu błędnego w powstawaniu bólu głowy, depresji i zespołu stresu pourazowego (PTSD). Nerw błędny wpływa znacząco na układ immunologiczny, funkcję oskrzeli i kontrolę apetytu. Wraz z wiekiem włókna tego nerwu ulegają przerzedzeniu, stąd niektóre dolegliwości.
Kiedy nerw błędny jest mniej aktywny?
Zmniejszoną aktywność nerwu błędnego możemy zaobserwować w przypadku schorzeń autoimmunologicznych (takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego), zaburzeń wchłaniania, otyłości i niedoborów odporności.
Ograniczenie aktywności tego nerwu występuje także u osób nadużywających alkohol i u diabetyków, zwłaszcza u osób cierpiących na cukrzycę typu 2.
Niska aktywność nerwu błędnego niesie ze sobą szereg konsekwencji. Należy do nich m.in zwiększenie wystąpienia ryzyka chorób neurodegeneracyjnych. W takim przypadku warto na początek zadbać o poprawę stanu układu odpornościowego, a dopiero później stymulować nerw błędny.
Kiedy nerw błędny jest nadmiernie aktywny?
Do dysfunkcji nerwu błędnego należy także jego zwiększona aktywność, którą obserwuje się w alergiach, otyłości i chorobie Leśniowskiego-Crohna.
Nadmierna aktywność układu przywspółczulnego może prowadzić do wzrostu produkcji kwasu solnego w żołądku, szybkiego opróżniania żołądka i biegunek. W takiej sytuacji, oprócz zabiegów manualnych, warto zadbać o oczyszczenie okolic jamy ustnej i redukcję obciążenia patogenami.
Konsekwencje nadmiernej aktywacji nerwu błędnego
Nadmierna aktywacja nerwu błędnego pociąga za sobą szereg niepożądanych zjawisk, takich jak spadek ciśnienia czy spowolnienie akcji serca. Nadmierne podrażnienie wspomnianego nerwu prowadzi niekiedy do omdleń wazowagalnych, które są spowodowane spadkiem ciśnienia i chwilowego niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego.
Kiedy może do tego dojść?
Najczęściej po zbyt szybkim wstaniu z pozycji leżącej, obfitym posiłku albo gdy jesteś pod wpływem silnych emocji.
Innym objawem nadmiernej aktywacji nerwu błędnego jest dławica piersiowa. Objawia się dławiącym, rozdzierającym bólem zamostkowym, który może promieniować do szyi i lewej kończyny górnej.
Jak wyciszyć nerw błędny?
Choroby związane z nadmierną aktywnością nerwu błędnego leczy się za pomocą wagotomii. Wagotomia to zabieg chirurgiczny, polegający na przecięciu włókien nerwu. Wykonuje się go w przypadku choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, ale tylko wtedy, kiedy metody farmakologiczne nie dają rezultatów. Celem zabiegu jest przede wszystkim zmniejszenie ryzyka nawrotów.
Masaż nerwu błędnego
Masaż nerwu błędnego pozwala na jego stymulację, co w konsekwencji przynosi organizmowi wiele korzyści – obniżenie ciśnienia krwi, poziomu stresu i poprawę ogólnego samopoczucia.
Jak podejść do masażu nerwu błędnego? Zaopatrz się w olejek do masażu i zaaplikuj jego niewielką ilość na ręce. Następnie wciągnij zapach olejku przez nos. Jeżeli ma on zapach lawendy, jest to dodatkowy atut. Zacznij masaż od obojczyka i kieruj się wzdłuż szyi do ucha. Pamiętaj, aby nie spieszyć się zbytnio. Wykonaj masaż zarówno prawej, jak i lewej strony.
Kolejnym krokiem w drodze do prawidłowej pracy nerwu błędnego jest masaż ucha. W tym przypadku również możesz użyć oleju. Nanieś go na palce wskazujący i kciuk, a następnie powolnymi ruchami, delikatnie masuj małżowinę uszną. Skup się szczególnie na skrawku i muszli małżowiny.
Trzecią propozycją masażu jest przyłożenie splecionych dłoni do klatki piersiowej, a następnie przesunięcie ich za głowę, jednocześnie trzymając głowę prosto. Skieruj wzrok całkowicie w prawo. Utrzymaj pozycję, aż poczujesz uczucie przełykania, westchnienie lub ziewnięcie.
Następnie powtórz to samo, tylko na lewą stronę. Ta prosta technika jest bardzo kojąca i pomaga osiągnąć maksimum relaksu. Spróbuj jej przed snem, lub gdy tylko czujesz, że przyda Ci się odrobina relaksu.
Wyżej wymienione metody masażu możesz wykonać sam lub może Ci w tym pomóc bliska osoba. Warto pamiętać o profesjonalistach, którzy wykonują bardziej skomplikowane masaże stymulujące nerw błędny. Korzystając z usług osób kompetentnych możesz liczyć na doradztwo i dobranie odpowiednich metod do Twoich potrzeb.
Osteopatyczna stymulacja nerwu błędnego
Ćwiczenia oddechowe, które również mają wpływ na aktywację nerwu błędnego, są zalecane przez osteopatów i lekarzy specjalizujących się w medycynie wschodniej.
Pozwalają one przez odpowiednie oddychanie uciskać struktury wewnętrzne, co stymuluje nerw błędny. W gabinecie osteopaty to on kieruje oddechem pacjenta, dodając do tego techniki manualne.
Są jednak takie ćwiczenia, które można wykonać samemu. Kiedy nabierasz powietrza do płuc, ulegają one rozszerzeniu, a przepina uciska na trzewia. Spróbuj zatkać nos i nabrać jedną dziurką powietrza. Zacznij od prawej strony, gdzie jest wątroba. Narząd ten schodzi w dół, uciska struktury położone niżej, np. jelita. Powtórz to kilka razy.
Następnie powinien nastąpić wdech drugą dziurką. Tym razem żołądek i śledziona schodzą w dół. Nerw błędny oplata jelita i żołądek, dlatego uciskanie oddechowe świetnie go stymuluje. Ciśnienie krwi obniża się, samopoczucie ulega poprawie, a wszystko dzięki prostym manewrom.
Stymulacja nerwu błędnego
Stymulacja nerwu błędnego pozwala na eliminację lęku, hiperwersji, zachowań antyspołecznych i unikających. Wskazaniami do zabiegu są:
- zespół stresu pourazowego (PTSD)
- zaburzenia lękowe (czasami uzupełniane lekami na uspokojenie)
- niskoprogowe stany zapalne, np. reumatoidalne zapalenie stawów
- zaburzenia opróżniania żołądka
- depresja (wskazana jest też konsultacja z lekarzem psychiatrą ( leki na depresję ), podjęcie psychoterapii lub psychoterapii online)
- lekooporna padaczka.
Masaż nerwu błędnego
Ten rodzaj masażu możesz wykonać samodzielnie lub poprosić o pomoc bliską osobę. Nie ma potrzeby używania oleju, ale jeżeli lubisz, możesz śmiało go zastosować.
Masaż nerwy błędnego polega na lekkim dotykaniu okolicy ucha i szyi w kierunku gardła, bez mocnego ucisku. Ta metoda może być powtarzana tak często, jak jest to konieczne.
Przed wykonaniem masażu nerwy błędnego dobrze jest poznać dwie anatomiczne struktury ucha: muszlę małżowiny i skrawek. Muszla małżowiny to zagłębienie, położone tuż za przewodem słuchowym zewnętrznym.
- Pierwsza metoda masażu polega na ostrożnym i delikatnym pocieraniu muszli jednym palcem w środku i jednym na uchem. Najlepiej do tego celu używać kciuka i palca wskazującego.
- Do wykonania drugiego rodzaju masażu należy umieścić środkowy palec na skrawku, czyli małym, owłosionym występie chrząstki, tuż przed wejściem do przewodu słuchowego zewnętrznego. Palec wskazujący umieść za uchem, a następnie masuj okrężnymi ruchami. Przesuwaj się stopniowo w dół, powoli łącząc palce i masując lekko bok szyi w kierunku krtani.
Oddychanie przeponowe
Dlaczego oddychanie za pomocą toru brzusznego uspokaja? To bardzo proste. Pień brzuszny nerwu błędnego odpowiada za działanie układu parasympatycznego (współczulnego), który działa antagonistycznie względem układu współczulnego (przygotowującego organizm do walki i ucieczki).
W celu aktywacji nerwu błędnego połóż się na plecach. Ręce niech spoczywają na brzuchu. Nabierz powietrza przez nos, a następnie wpompuj je do brzucha. Kiedy uniosą się Twoje ręce, zadanie zostało wykonane prawidłowo i możesz wypuścić powietrze ustami. W miarę możliwości wykonuj to ćwiczenie wolno – postaraj się zmieścić 10 takich cykli w 2 minutach.
Ćwiczenie to możesz wykonywać również w pozycji siedzącej.
Co daje regularne wykonywanie powyższego ćwiczenia? Przede wszystkim redukuje się uczucie zagrożenia, akcja serca zwalnia, poprawia się równowaga organizmu i procesy trawienne.
Napinanie mięśni brzucha
Jak jeszcze można stymulować nerw błędny? Pomocną metodą jest napinanie mięśni brzucha w taki sposób, jakby zaraz ktoś miał nas w niego uderzyć. Napięte mięśnie umożliwiają odpowiednią stymulację wspomnianego nerwu.
Aby sprawdzić napięcie, można lekko uderzyć się w brzuch pięścią. Po takim teście, wykonujemy ćwiczenie około 15 razy, naprzemiennie napinając i rozluźniając mięśnie. Trzeba pamiętać, że ćwiczenie wykonujemy w pozycji stojącej.
Ćwiczenie z pełnymi ustami
Ćwiczenie to jest bardzo przydatne w dietetyce, ponieważ hamuje napady głodu. Powinno być wykonywane przed zjedzeniem posiłku, w pozycji siedzącej.
Zacznij od napełnienia ust letnią wodą. Język powinien być zanurzony, a policzki wydęte. Oddychaj przez nos przez 3 minuty, nie otwierając ust. Po upływie tego czasu możesz połknąć lub wypluć wodę. Ćwiczenie stymuluje nerw błędny, co sprawia, że zamiast głodu odczuwana jest sytość.
Ćwiczenia TRE (Trauma Releasing Exercises)
TRE to metoda, która polega na uruchomieniu wibracji neurogenicznych za pomocą odpowiednich ćwiczeń. Umożliwia to zredukowanie poziomu stresu. Ćwiczenia TRE są tak stworzone, by wywołać w ciele drżenie.
Istotne jest, by ich źródłem był środek ciężkości, znajdujący się w miednicy. Ciało, które jest przeładowane nadmiarem emocji i stresu, zaczyna drżeć w sposób naturalny. Drżenia neurogeniczne umożliwiają rozładowanie napięcia, uporanie się z traumami i uwolnienie od nadmiaru silnych emocji.
Ćwiczenia TRE dają dosyć szybkie rezultaty i w znacznym stopniu ograniczają objawy stresu pourazowego. Ćwiczenia TRE mają działanie na cały organizm człowieka. Poprawiają jego stan emocjonalny, odporność, zmniejszają stres i poczucie lęku.
Nerw błędny – ćwiczenia
Istnieje więcej sposobów, aby pobudzić nerw błędny. Należą do nich:
- uciśnięcie oczu
- szybkie wypicie szklanki wody
- płukanie gardła
- wzmożenie wydzielania śliny
- śpiew przeponowy
- pozycja głową w dół, tzw. pozycja Trendelenburga
- joga
- naprzemienne zimne i gorące prysznice
- spanie na lewym boku.
Objawy niepożądane stymulacji nerwu błędnego
Liczne prace kliniczne i poglądowe donoszą, że stymulacja nerwu błędnego pozostaje bez objawów niepożądanych, a jeżeli takowe występują, to są dobrze tolerowane przez pacjentów. Do objawów ubocznych stymulacji należą:
- czkawka
- drżenia mięśni w obrębie twarzoczaszki i szyi
- nudności.
Trzeba pamiętać, że obecnie nie stosuje się stymulacji nerwu błędnego samodzielnie. Zazwyczaj jest to dodatek do terapii farmakologicznej, dlatego twierdzenie o braku skutków ubocznych jest tutaj niepełne.
Przeciwwskazania do stymulacji nerwu błędnego
Przeciwwskazań do stymulacji nerwu błędnego jest stosunkowo niewiele. Należy do nich między innymi wcześniejsze uszkodzenie lewego nerwu błędnego (np. w wyniku zabiegu wagotomii).
Przeciwwskazaniami są także epizody atypowej dużej depresji, depresji psychotycznej, nasilone myśli samobójcze, próby samobójcze w wywiadzie, nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych.
Stymulacja nerwu błędnego – pamiętaj o umiarze!
Ćwiczenia stymulujące nerw błędny są stosunkowo proste, łatwe do opanowania i wykonywania w domu. Pamiętaj jednak, że aktywizacja nerwu błędnego działa z dużą siłą. Z jej pomocą można wiele zmienić w organizmie – ograniczyć PTSD, depresję, rozładować napięcie emocjonalne.
Każdy kij ma jednak dwa końce – przestymulowanie nerwu błędnego jest łatwo osiągalne i niebezpieczne. Może prowadzić do tzw. omdlenia wazowagalnego.
Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek aktywności, mającej na celu zwiększenie napięcia nerwu błędnego, warto zasięgnąć porady specjalisty – osteopaty, fizjoterapeuty lub lekarza, który zna się na funkcjonowaniu tego nerwu.
Stymulacja nerwu błędnego metodą VNS
Standardowo stany padaczkowe udaje się opanować farmakologicznie. Jeżeli pacjent odpowiada na leczenie, jest to jedyna stosowana metoda. Zdarza się jednak tak, że farmakoterapia nie przynosi pożądanych rezultatów. W takich chwilach z pomocą przychodzi stosunkowo nowa metoda leczenia padaczki lekoopornej, czyli VNS.
Mechanizm jej działania nie jest jeszcze dobrze poznany, chociaż są przypuszczenia, że stymulacja wpływa na szlaki układu serotoninergicznego i noradrenergicznego. VNS polega na drażnieniu lewego nerwu błędnego przez specjalny stymulator, zasilany na baterie. Posiada on elektrody, które doprowadzają prąd wprost do nerwu błędnego.
Za pomocą fal radiowych można sterować urządzeniem, zmieniać jego właściwości i wyłączać je. Wskazaniem do leczenia VNS jest lekooporna depresja nawracająca i przewlekła oraz padaczka oporna na farmakoterapię.
Wszczepienie stymulatora w przypadku osób z padaczką jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Wiąże się to z zabiegiem chirurgicznym, podczas którego pacjent pozostaje w znieczuleniu ogólnym.
Skuteczność leczenia VNS jest porównywalna z lekami nowej generacji. Po wszczepieniu stymulatora u kilkunastu procent chorych napady ustępują całkowicie, a u ok. 60% ich liczba zmniejsza się o połowę.
Wady terapii VNS
Dolegliwości związane z wszczepieniem stymulatora są najczęściej dość łagodne i przemijające. Ich przyczyna jest w większości przypadków sama obecność urządzenia.
Pacjenci skarżą się z reguły na ból i mrowienia w szyi, chrypkę, zmianę barwy głosu, nudności, skurcze krtani, bóle głowy, kaszel oraz problemy z przełykaniem kęsów. Bardzo ważne jest to, że chorzy po zabiegu wszczepienia stymulatora nie mogą mieć wykonywanego rezonansu magnetycznego.
Najczęściej zadawane pytania – FAQ
Za co odpowiada nerw błędny?
Nerw błędny to najdłuższy nerw czaszkowy. Jest częścią układu parasympatycznego, czyli działa antagonistycznie względem układu współczulnego.
Kaszel, to nic innego jak aktywacja nerwu krtaniowego wstecznego, który jest gałęzią nerwu błędnego. Podobnie jest z kolką niemowlęcą, której przyczyny są związane z zaburzeniami brzusznej części nerwu błędnego, odpowiadającej za procesy trawienne.
Nerw ten odpowiada za poziom apetytu, sen, relaks. Pobudzenie nerwu błędnego wpływa na układ odpornościowy, działa przeciwzapalnie i daje uczucie sytości, dlatego wspomaga odchudzanie. Nadmierna aktywacja nerwu obniża ciśnienie i może prowadzić do omdleń.
Jak się leczy nerw błędny?
Leczenie nerwu błędnego zależy od tego, co z nim jest nie w porządku. Jeżeli mamy do czynienia z jego nadmierną aktywacją – w ostateczności wykonuje się wagotomię, czyli zabieg przecięcia nerwu błędnego.
Jest to metoda leczenia wrzodów żołądka i dwunastnicy, gdy zawodzą metody farmakologiczne. W przypadku zbyt małej aktywności powyższego nerwu stosuje się różnorakie metody, mające na celu jego pobudzenie. Zaliczamy do nich masaż wewnętrzny ucha i szyi, śpiew przeponowy czy ćwiczenia TRE.
Jakie są powikłania wagotomii?
Wagotomia to zabieg, który obecnie wykonuje się niezwykle rzadko. W ostatnim czasie powstało wiele nowych leków, dlatego przecięcie nerwu błędnego jest ostatecznością. Powikłania zabiegu mogą wystąpić już w trakcie jego trwania. Zaliczamy do nich krwawienie, uszkodzenia śluzówki żołądka i przełyku, perforację, rozdarcie śledziony i zmiany martwicze krzywizny mniejszej żołądka.
Do długoterminowych skutków wagotomii należą: nawrót choroby wrzodowej, zaburzona motoryka żołądka i zaleganie w nim pokarmu, biegunka, uczucie pełności, ból, wymioty, kurczowe bóle brzucha.
Jak oddychać, aby aktywować nerw błędny?
Aktywacja nerwu błędnego umożliwia wyciszenie, zmniejszenie niepokoju i obniżenie ciśnienia krwi. Aby to osiągnąć, można wykonać bardzo proste ćwiczenie oddechowe. Wystarczy oddychać w rytmie 5-6 oddechów na minutę. Po czasie zauważysz, że Twój organizm opuszcza stres i nagromadzone napięcie.
Jak zbadać nerw błędny?
Pracę nerwu błędnego można ocenić wywołując u pacjenta odruch wymiotny poprzez drażnienie szpatułką tylnej ściany gardła. Oprócz tego można polecić pacjentowi wysunięcie języka z ust, dotknięcie językiem policzków, zębów, otwarcie ust czy przełknięcie śliny.
OPINIE O NAS:
Specjaliści KORE
Bibliografia
- Nerw błędny – tajemniczy reduktor stresu, Marta Szperlich Kosmala
- Agnieszka Piątkowska, Edward Koźluk (2008) Czy głównym winowajcą omdleń jest mózg czy układ naczyniowy? Forum Medycyny Rodzinnej 2008
- Frederick Saldmann, Twoje zdrowie w twoich rękach, Muza, Warszawa
- Liem T. Vagus activation and stress response from an osteopathic perspective, Osteop Med 2021
- Odstresuj się za pomocą masażu nerwu błędnego i zresetowania, Mary Nason
- O TRE okiem pacjenta, Magdalena Serafin
- Some remarks about application of the technique of vagus nerve stimulation in therapy of depression, T.Zys, P.Gorczyca, A.Zięba, D.Dudek, R.T. Hese, J.Sobiś
- Stymulacja nerwu błędnego — obiecująca propozycja w terapii depresji lekoopornej? Święcki Ł., Psychiatria 2007
- Stymulacja nerwu błędnego, K. Ziaja
Data publikacji: 26.07.2022
Data ostatniej aktualizacji: 27.10.2023
Dagmara Porada - Redaktor medyczny
Dagmara Porada – Redaktor medyczny
Studiuje Medycynę na kierunku lekarskim na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Copywriterka z 6-letnim stażem i lekkim piórem. Twórczyni wielu artykułów, opisów i blogów firmowych. Miłośniczka psów i dobrej książki.
