Niewątpliwie zapalenie zatok towarzyszyło naszym przodkom od zarania dziejów. Czasy starożytne i średniowiecze nie były zbyt przełomowe w kontekście odkryć anatomicznych. Dopiero renesans pozwolił na dokładniejsze zgłębianie tajemnic budowy naszego ciała.
Leonardo da Vinci jako pierwszy dokładnie zbadał wiele narządów, w tym zatoki szczękowe. Jednak badanie zatok przynosowych, w tym zatok czołowych stało na niskim poziomie przez setki lat. Możemy być niezwykle wdzięczni, że żyjemy w XXI wieku, bowiem dopiero w 1806 roku powstało pierwsze narzędzie do badań endoskopowych w tym zakresie.
Był to przełom w dziedzinie badań endoskopii krtani, zatok przynosowych i części nosowej gardła. Sam wynalazca został ukarany za „niezdrową ciekawość” przez swój uniwersytet. Jednak to w ciągu ostatnich dwustu lat nastąpił radykalny postęp w leczeniu chorób zatok.
Punkcję zatok szczękowych zaproponował Karl Ziem z Gdańska, w 1886 roku. Medycyna otolaryngologiczna jaką znamy opiera głównie swoje najważniejsze dokonania i odkrycia o ostatnie 150 lat.
Zatem ciesząc się z faktu, iż trud odkryć anatomicznych mamy już za sobą wyruszmy w podróż po meandrach farmakoterapii i prewencji zdrowotnej naszych zatok, tak by znać dobrze podstawę ich funkcjonowania oraz nie narażać ich na szwank, a gdy już zajdzie taka konieczność, umieć dobrze poradzić sobie z ich leczeniem
W CENTRUM KORE w Swarzędzu koło Poznania, zajmujemy się laserowym leczeniem przewlekłego zapalenia zatok.
Zapalenie zatok. Czym jest i jak się różnicuje?
Zapalenia zatok przynosowych to nic innego jak stan zapalny błony śluzowej jamy nosowej i owych zatok przynosowych właśnie. Interniści wyróżniają zapalenie ostre i przewlekłe.
Zapalenie ostre różnicowane jest na wirusowe i niewirusowe. Zaś przewlekłe na zapalenie z polipami nosa i bez nich. Każda odmiana tego schorzenia wymaga podjęcia działań medycznych, w związku z czym należy przyjrzeć się zróżnicowanej farmakoterapii.
Rozwój choroby warunkowany jest szeregiem czynników. Wśród nich wymienia się zarówno blokadę ujścia zatok, interakcje komórek zapalnych, zaburzenia transportu śluzowo-rzęskowego czy też zajęcie struktur kostnych zatok przynosowych.
Przyczyn blokady ujścia zatok może być wiele, a niejednokrotnie związane są one z alergią, skrzywieniem przegrody nosowej czy infekcjami. Czynniki etiologiczne zapalenia ostrego to rynowirusy (stanowiące około 50% przypadków) oraz inne wirusy, a rzadziej bakterie i grzyby.
Nieżyt nosa i zatok przynosowych objawia się wyciekiem wydzieliny z nosa. Ta może mieć charakter wodnisty, ropny lub śluzowaty. Ponadto dochodzą niedrożność nosa, upośledzenie węchu, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (co warunkuje kaszel mokry), ból głowy i obrzmienie w okolicy zatok.
Niejednokrotnie do wyżej wymienionych objawów dochodzą gorączka, stan zapalny i zaczerwienienie w okolicy nosa i zatok, tkliwość zatok. Warto pamiętać, że barwa i zapach wydzieliny z nosa nie są wstanie zróżnicować etiologii zapalenia (wirusowe czy bakteryjne).
Zapalenie ostre ustępuje samoistnie, a poprawa następuje zazwyczaj po ok 48 godzinach. Zapalenie przewlekłe zaś przebiega z epizodami reemisji i zaostrzeń. Jeżeli utrzymuje się powyżej 10 dni, tudzież objawy zaostrzają się po 5 dniu można podejrzewać nadkażenie bakteryjne. W tej sytuacji należy udać się do przychodni.
Jeśli brak jest poprawy po 10 dniach antybiotykoterapii zaleconej przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej należy udać się do laryngologa. Tylko w pilnych przypadkach pacjent jest kierowany do szpitala.
Lek na zatoki bez recepty
Leczenie zapalenia zatok można zacząć od samoleczenia w postaci płukanek donosowych, sporządzonych z 0,9% roztworu NaCl (sól kuchenna) i stosowaniu dostępnych bez recepty leków działających objawowo.
Leki na zatoki obejmują w pierwszej fazie farmakoterapii substancje z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Wśród nich wymienia się głównie ibuprofen. Wśród leków z innych grup wskazuje się głównie na paracetamol. Dodatkowo korzystnie działają połączenia ibuprofenu z pseudoefedryną.
Znajdziemy też bardzo wiele leków i wyrobów medycznych dostępnych bez recepty, które będą w formie preparatów do poprawy stanu śluzówki nosa, witaminowych, nawilżających, inhalacyjnych, immunomodulujących i stricte ziołowych (herbaty i napary).
Leki na zapalenie zatok
Zapalenie ostre
Leczenie farmakologiczne ostrego zapalenia zatok przynosowych obejmuje ponadto leki z grupy obkurczających naczynia błony śluzowej nosa, preparaty cynku, leki przeciwhistaminowe i preparatu złożone. Nie należy stosować glikokortykosteroidów (GKS) donosowych i antybiotyków na własną rękę.
Leczenie powirusowego ostrego zapalenia zatok przynosowych uwzględnia dopiero zastosowanie GKS donosowych. Wśród substancji wymienia się między innymi budezonid, flutykazon, beklometazon, mometazon. Należy stosować 1-2 dawki do każdego nozdrza 1 lub 2 razy dziennie.
Nie należy stosować GKS doustnych ani antybiotyków w infekcjach na tle wirusowym.
Leczenie bakteryjnego ostrego zapalenia zatok przynosowych uwzględnia poza objawowy leczeniem z wykorzystaniem NLPZ oraz paracetamolu także antybiotyki. Dobór antybiotyku pozostaje w gestii lekarza, a zazwyczaj są to amoksycylina, cefuroksym, klarytromycyna, lewofloksacyna lub inne.
Zapalenie przewlekłe
Przewlekłe zapalenia zatok przynosowych to schorzenie wynikające często z powikłań ostrego zapalenia zatok. Może być powiązane z obecnością nieprawidłowości anatomicznych (polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost małżowin nosowych).
Leczenie niefarmakologiczne tak jak w przypadku ostrego zapalenia zatok można rozpocząć od płukania nosa 0,9% roztworem NaCl lub mlecznym roztworem Ringera.
W dalszej kolejności lekarz może zalecić stosowanie glikokortykosteroidów, a u chorych, u których usunięcie polipów lub włączenie glikokortykosteroidów nie przyniosło kontroli choroby można przepisać terapię z użyciem przeciwciał.
Skuteczny lek na zatoki
Jedynymi lekami o udowodnionej skuteczności w leczeniu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych są glikokortykosteroidy. U chorych z polipami, u których preparaty te nie przynosiły efektów stosowano leczenie biologiczne z wykorzystaniem dupilumabu, omalizumabu czy mepolizumabu.
Ostatecznością jest poddanie się leczeniu inwazyjnemu w postaci czynnościowej endoskopowej operacji zatok przynosowych.
W przypadku leczenia zapalenia ostrego leki działające objawowo (jak przeciwbólowy paracetamol) nie będą skutecznie zwalczać przyczyn choroby. Ponadto niezwykle ważne jest by nie używać antybiotyków bez rozpoznania zapalenia bakteryjnego, ponieważ te będą nieskuteczne w walce z wirusami.
Skutecznymi preparatami będą natomiast połączenia ibuprofenu z pseudoefedryną (np. w preparacie Metafen zatoki), preparaty przeciwzapalne czy leki rozrzedzające wydzielinę. U chorych ze współistniejącym alergicznym nieżytem nosa pomocniczo mogą być skuteczne leki przeciwhistaminowe.
Wśród leków obkurczających naczynia błony śluzowej nosa (skutecznie poprawiających stan chorego) wymienia się: pseudoefedrynę, efedrynę, fenylefrynę, ksylometazolinę czy nafazolinę. Leków tych nie należy stosować przewlekle, a ich włączenie dobrze jest skonsultować z lekarzem, gdyż nie są one zawsze zalecane w pierwszej kolejności.
Należy wyraźnie podkreślić, że nie ma jednego skutecznego leku „na zatoki”. Wszystko zależy od podłoża infekcji i jej rodzaju. Prawidłową diagnozę zawsze wystawia lekarz i to do niego powinniśmy się skierować.
Tabletki na zatoki
Zdecydowanie najwygodniejsza formą przyjmowania leków są formy doustne. Rynek farmaceutyczny dobrze dostosowuje się do potrzeb pacjentów i dlatego wiele preparatów przyjmuje formę tabletek.
Tabletki na zatoki to często preparaty łączące środek przeciwzapalny z zwężającą naczynia krwionośne (i tym samym zmniejszającą obrzęk). Najpopularniejsze połączenie to oczywiście ibuprofen z pseudoefedryną, ale istnieją także połączenia paracetamolu z fenylefryną (FluControl MAX – lek stosowany w przeziębieniu i grypie z towarzyszącym bólem i obrzękiem błony śluzowej nosa).
Jednakże ze względu na charakter schorzenia duża część leków to preparaty donosowe. Wynika to z możliwości bezpośredniej aplikacji i wyższej koncentracji leku w miejscu docelowym.
Tabletki musza przejść przez układ pokarmowy; są narażona na działanie kwasów żołądkowych i enzymów trawiennych; następnie są transportowane do miejsca działania przez układ krwionośny. W związku z tym producenci wielu preparatów wytarzają też aerozole, żele i płukanki donosowe.
Tabletki na zatoki bez recepty
Bez recepty kupimy lwią część tabletek, które w swoim składzie zawierają substancje z grupy NLPZ. To jedne z najpopularniejszych leków na rynku. Nie oznacza to, że można je stosować nagminnie. Każda substancja ma maksymalną bezpieczną dla organizmu dawkę, której nie należy przekraczać.
Ibuprofen w zbyt dużych dawkach (lub w połączeniu z alkoholem) może powodować podrażnienia żołądka, wrzody, a nawet krwawienia.
Kwas acetylosalicylowy jest skutecznie wykorzystywany także jako lek antyagregacyjny. Dlatego może nasilać krwawienia z nosa.
Paracetamol to lek, który obciąża wątrobę i nie wolno go łączyć z alkoholem, gdyż ta interakcja może powodować uszkodzenia tego narządu.
Co do tabletek bez recepty na zapalenia zatok, to zarówno większość preparatów pojedynczych, jak i łączonych jest dostępna bez konieczności przepisywania ich. Jednak należy pamiętać o istotnym ograniczeniu jakie wiąże się z kupnem leków z pseudoefedryną.
Na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 16.12.2016r. w sprawie wykazu substancji o działaniu psychoaktywnym oraz maksymalnego poziomu ich zawartości w produkcie leczniczym, stanowiącego ograniczenie w wydawaniu produktów leczniczych w ramach jednorazowej sprzedaży wprowadzono ograniczenie do maksymalnego wydania do 720mg pseudoefedryny.
Substancja ta jest uznawana za psychoaktywną, a ponadto potrafi służyć jako substrat do produkcji metamfetaminy. Należy stosować ją ostrożnie i zgodnie z zaleceniami obecnymi na ulotce.
Lek na rozrzedzenie wydzieliny z zatok
Inną grupą leków są substancje służące poprawie kondycji naszego nosa. Istnieją preparaty ziołowe pomagające rozrzedzić wydzielinę. Dodatkowo ważne jest aby nasza śluzówka była dobrze nawilżona.
Częste i regularne picie wody pomaga upłynnić wydzielinę z nosa. Zastosowanie wyrobu medycznego w postaci wody morskiej w sprayu (roztwór izotoniczny) może pomóc w skutecznym rozrzedzeniu i pozbyciu się wydzieliny nosowej.
Dobrze sprawdzą się też preparaty nawilżające śluzówkę nosa z dodatkiem kwasu hialuronowego, który zapewni działanie osłaniające.
W skład preparatów o statusie wyrobu medycznego wchodzi wiele różnych składników. Począwszy od różnorakich soli, związków złota, srebra, substancji odkażających, po prebiotyki i krzemionkę uwodnioną.
W aptece znajdziemy wiele preparatów nawilżających, osłaniających oraz takich, które będą rozrzedzać wydzielinę nosową. Ich wydajność zależy od zaawansowania dolegliwości, a one same służą jedynie poprawie objawów choroby.
Istnieją leki, z grupy mukolityków, skutecznie rozrzedzające wydzielinę – ambroksol, bromheksyna, acetylocysteina i inne – jednak stosowane są one głównie w rozrzedzaniu wydzieliny dolnych dróg oddechowych.
Dobry lek na zatoki czołowe
Omawiane tutaj zatoki przynosowe dzielą się na: zatoki klinowe, łzowe, szczękowe, komórki sitowe i zatoki czołowe. Te ostatnie położone są najwyżej i stanowią niekiedy najdobitniejsze źródło bólu.
W leczeniu bólu z obrzękiem mięśni gładkich naczyń skuteczne są preparaty ibuprofenu z pseudoefedryną. Wśród ciekawych i skutecznych preparatów znajdziemy odmienną substancję leczniczą.
Cyneol, bo o nim mowa, jest związkiem z grupy terpenów. Znajduje się naturalnie w olejku eukaliptusowym, stąd też jego inna nazwa – eukaliptol. Substancja ta wspomaga odksztuszanie i rozrzedza wydzielinę. Znajduje zatem zastosowanie jako lek wykrztuśny w kaszlu mokrym oraz wspomagająco w leczeniu nieropnego zapalenia zatok. Te dwa schorzenia niejednokrotnie występują razem.
W leczeniu silnego stanu zapalnego zatok czołowych lekarz może przepisać także glikokortykosteroidy. Jest to silna i skuteczna grupa leków, a wydanie ich wymaga posiadania odpowiedniej recepty.
Ból zatok czołowych niekiedy bywa mylony z migreną. Należy skonsultować się z lekarzem przed podjęciem samoleczenie, gdyż preparaty donosowe nie będą skuteczne w leczeniu migreny i odwrotnie (z wyjątkiem leków z grupy NLPZ – są one stosowane w obu chorobach, co nie zmienia faktu, że należy prawidłowo rozpoznać chorobę).
Ziołowe tabletki na zatoki
Wśród leków syntetycznych i domowych sposobów radzenia sobie z infekcjami i stanem zapalnym zatok, spore pole zajmują preparaty ziołowe. Począwszy od wspomnianego eukaliptolu, przez wiele preparatów na bazie ziół, aż po całe, żywe rośliny.
Surowce roślinne działające wykrztuśnie to między innymi liść bluszczu, korzeń mydlnicy, korzeń lukrecji i korzeń wymiotnicy. Wśród roślin o działaniu przeciwgorączkowym i napotnym wymienia się kwiat wiązówki błotnej i kwiat bzu czarnego. Surowce immunomodulujące stosowane w przeziębieniu i infekcjach dróg oddechowych to korzeń pelargonii i ziele jeżówki.
Dieta nie jest w stanie skutecznie wyeliminować potencjalne zapalenia zatok, jednak należy pamiętać o piciu ciepłych lub gorących napojów po powrocie z zimnego otoczenia. Gdy nasz organizm jest narażony na działanie chłodu, naczynia krwionośne kurczą się (maleje obrzęk w obrębie nosa i zatok) – dlatego lepiej nam się oddycha na dworze w zimę pomimo kataru.
Jednak podczas tego skurczu naczyń zaburza się naturalny przepływ krwi i składników odżywczych. Maleje wtedy produkcja śluzu, a więc ochronnej bariery naszego nosa. Picie gorących napojów po powrocie do domu w zimie jest dobrym sposobem nawadniania i poprawy produkcji śluzu. Do gorącej herbaty dobrze będzie nadawał się imbir, który dodatkowo nas rozgrzeje.
Wśród tradycyjnych metod wymieniane są herbaty z czarnego bzu czy herbatę z nawłoci. Olejki eteryczne również wchodzą w skład powszechnych metod samoleczenia. Wspomniany już cyneol znajduje się w leku OTC (wydawanym bez recepty), a równie popularny mentol służy do inhalacji na bazie ziół z mięty i jest dodawany do wielu preparatów donosowych.
Wspomagająco zaleca się również stosowanie witaminy C oraz D. W przeszłości starano się wykazać lecznicze właściwości cynku w stanach zapalnych zatok i nieżycie nosa. Obecne badania z tego zakresu zdają się nie potwierdzać w pełni tej teorii, a wymagane są dalsze badania.
Preparaty cynku dostępne są na rynku głównie w formie suplementów diety. Ich nadużycie może prowadzić do groźnych nadmiarów tego pierwiastka w organizmie. Obecnie cynk stanowi raczej dodatek do niektórych preparatów.
Ukończył farmację na Uniwersytecie Medycznym imienia Piastów Śląskich we Wrocławiu. Autor publikacji naukowych i popularnonaukowych z zakresu farmacji i medycyny. Publikował między innymi w czasopiśmie Pharmacopola. Pasjonat leku roślinnego, etnomedycyny, farmacji klinicznej i historii nauk medycznych. Prywatnie miłośnik futbolu i piwowarstwa.
Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.
Ściśle niezbędne ciasteczka
Niezbędne ciasteczka powinny być zawsze włączone, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje dotyczące ustawień ciasteczek.
Jeśli wyłączysz to ciasteczko, nie będziemy mogli zapisać twoich preferencji. Oznacza to, że za każdym razem, gdy odwiedzasz tę stronę, musisz ponownie włączyć lub wyłączyć ciasteczka.
Ciasteczka stron trzecich
Ta strona korzysta z Google Analytics do gromadzenia anonimowych informacji, takich jak liczba odwiedzających i najpopularniejsze podstrony witryny.
Włączenie tego ciasteczka pomaga nam ulepszyć naszą stronę internetową.
Najpierw włącz ściśle niezbędne ciasteczka, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje!
