Substancje lecznicze dostępne bez recepty stosowane w okołoporodowych urazach krocza

Łukasz Martowski, Małgorzata Chochowska

Zakład Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim, Polska

            Urazy krocza mogą wystąpić zarówno w przypadku porodu naturalnego, jak i zabiegowego drogą pochwową. W efekcie mogą prowadzić do szeregu dolegliwości utrudniających codzienne funkcjonowanie, w tym bólu podczas stosunku, trudności i bólu podczas mikcji i defekacji, a także unikania stosunków seksualnych oraz problemów natury psychologicznej.

            Holistyczne podejście do leczenia uwzględnia szereg aspektów medycznych, które powinny współgrać ze sobą w dobrze zbalansowanej terapii. Podstawą jest bowiem zrozumienie i dobra orientacja w podejmowanych przez nas działaniach. W związku z tym postanowiliśmy przytoczyć przegląd substancji leczniczych wykorzystywanych w terapii okołoporodowych urazów krocza.

Leki przeciwbólowe

Paracetamol

Opis substancji: N-acetyloamino-p-aminofenol jest metabolitem fenacetyny o mniejszej od niej toksyczności.

Działanie: Substancja wykazuje działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Nie wykazuje natomiast działania przeciwzapalnego.

Aspekty farmakologiczne: Substancja nie prowadzi do powstawania uszkodzeń przewodu pokarmowego oraz nie wywołuje astmy aspirynopochodnej. Ponadto nie wpływa na agregację płytek krwi oraz nie działa antagonistycznie wobec leków hipotensyjnych. Dzięki czemu lek można podawać chorym na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, w astmie oskrzelowej i nadciśnieniu. Efekt pułapowy działania przeciwbólowego osiągany jest po podaniu 1,0 g substancji czynnej. Maksymalna dawka paracetamolu dla osoby dorosłej to 4 g na dobę. Jej przekroczenie będzie wiązać się z konsekwencjami jakimi są uszkodzenie wątroby na drodze powstawania hepatotoksycznego metabolitu.

Leczenie urazów: W kontekście leczenia okołoporodowych urazów krocza paracetamol znajduje zastosowanie głównie jako środek przeciwbólowy. I choć jest to bardzo popularna substancja należy szczególnie pamiętać o jego dawkach maksymalnych oraz braku działania przeciwzapalnego.

Ibuprofen

Opis substancji: Kwas 2-(p-izobutylofenylo)propionowy jest przedstawicielem grupy niesterodowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), pochodną kwasu propionowego.

Działanie: Substancja wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Z tego powodu znajduje zastosowanie jako popularny środek przeciwzapalny i przeciwbólowy.

Aspekty farmakologiczne: Silne działanie przeciwbólowe sprawia, że substancja może być wykorzystywana nawet w leczeniu bólu pooperacyjnego. Maksymalne działanie przeciwbólowe uzyskuje się podając dawkę 400 mg (choć dostępne są wyższe dawki, to efekt pułapowy sprawia, że zwykle nie jest osiągana wyższa poprawa samopoczucia, zaś zwiększa się ryzyko działań niepożądanych oraz konieczny do odczekania okres do podania kolejnej dawki leku). Lek ten może wywoływać typowe działania niepożądane charakterystyczne dla leków z grupy NLPZ, w tym uszkodzenia przewodu pokarmowego, które jednak są znacznie rzadsze niż po stosowaniu innych leków z tej grupy. Dawką maksymalną dla osoby dorosłej jest 2,4g ibuprofenu na dobę.

Leczenie urazów: W leczeniu urazów ibuprofen stosowany jest głownie jako substancja przeciwzapalna z komponentą przeciwbólową. Należy pamiętać, że działanie przeciwzapalne nie jest natychmiastowe, lecz utrzymuje się długotrwale. Należy stosować go ostrożnie i po konsultacji z lekarzem w przypadku osób z nadciśnieniem.

Benzydamina

Opis substancji: 3-(1-benzylo-1H-indazol-3-yloksy)-N,N-dimetylopropano-1-amina jest pochodną indazolu, należącą do niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Działanie: Substancja ta wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwobrzękowe. Stosowana jest w leczeniu bólu gardła w sprayach i pastylkach oraz roztworach do irygacji i robienia nasiadówek w zapaleniach pochwy i sromu.

Aspekty farmakologiczne: Substancja ta nie powoduje działań niepożądanych ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wywiera także działanie przeciwobrzękowe oraz miejscowo znieczulające. Ponadto działa odkażająco na różne gatunki bakterii i grzybów.  Należy stosować ostrożnie miejscowo podczas okresu ciąży i karmienia piersią.

Leczenie urazów: W leczeniu urazów okołoporodowych krocza stosowane są zarówno irygacje, jak i nasiadówki lub do przemywania krocza. Należy jednak pamiętać, że bardzo istotne jest aby stosować ten preparat zgodnie z zalecaną częstotliwością aby nie doprowadzić do eradykacji naturalnej flory bakteryjnej pochwy. O ile przemywanie lub nasiadówki są bezpieczniejsze w tym aspekcie, o tyle podnoszone są różne głosy sprzeciwu wobec stosowania irygacji pochwy jako potencjalnego wymywania prawidłowej folry bakteryjnej tego miejsca, co może prowadzić do wtórnych zakażeń.

Środki stosowane miejscowo (antyseptycznie i regeneracyjnie)

Dekspantenol

Opis substancji: Dekspantenol należy do grupy witaminy B, jest analogiem kwasu pantotenowego – prekursora koenzymu A.

Działanie: Dekspantenol ułatwia gojenie się ran, zwiększa różnicowanie naskórka, wzmacnia barierę skórną oraz nawilża i działa przeciwzapalnie. Na bazie tej substancji są wytwarzane preparaty o statusie leku lub wyrobu medycznego.

Aspekty farmakologiczne: Dekspantenol dobrze się wchłania po podaniu na skórę. Następnie szybko przekształca się w kwas pantotenowy – składnik koenzymu A  (niezbędny do fizjologicznego funkcjonowania nabłonka). Dane dotyczące ekspresji genów odpowiedzialnych za gojenie się ran oparte na modelach skóry 3D wskazują, że dekspantenol skutecznie zwiększa ową ekspresję.

Leczenie urazów: Wiele badań wskazuje, że dekspantenol może skutecznie zapobiegać podrażnieniom skóry, wzmagać jej regenerację i stymulować gojenie się ran.

Alantoina

Opis substancji: Alantoina należy do grupy ureidów (5-ureidohydantoina). Jest pochodną kwasu moczowego, związkiem pochodzenia roślinnego, obecnym w  surowcach uzyskiwanych z żywokostu lekarskiego (Symphytum officinale), zwłaszcza z jego korzenia.

Działanie: Alantoina jest powszechnie używanym oraz szeroko opisywanym środkiem farmakologicznym i kosmetycznym. Jest stosowana w celu poprawy gojenia się ran, stymulowania mitozy komórek i uzyskania działania keratolitycznego. Ponadto jest promotorem stymulacji nabłonka, działa przeciwdrażniąco i nawilżająco oraz przyspiesza ziarninowanie. Jej skuteczność jest szczególnie zauważalna w  połączeniach z  wyciągami z  cebuli zwyczajnej.

Aspekty farmakologiczne: Pomimo licznych cytowań, istnieje bardzo mało prac skupiających się na faktycznym mechanizmie działania alantoiny, a także ukazaniu histologicznego profilu gojenia się ran.

Leczenie urazów: Badania Araújo i wsp. doprowadziły do potwierdzenia w 2010 r. skuteczności alantoiny w procesie gojenia się ran. Wykazano też, że powstająca tkanka jest lepiej zorganizowana i ma strukturę bardziej zbliżoną do zdrowej skóry. Co jednak ważne, autorzy zaznaczają, że alantoina w stężeniu 5% poprawia gojenie się ran u leczonych pacjentów w  porównaniu z  grupami kontrolnymi, jednak działanie to nie jest tak silne jak opisywane w literaturze. Conti i wsp. dowodzą, że miesięczna terapia plastrami zawierającymi wyciąg z  cebuli zwyczajnej i alantoinę łagodził blizny, zwiększa ich elastyczność oraz poprawia pigmentację u  kobiet po CC. Istnieją badania potwierdzające ciekawe właściwości alantoiny wykorzystywanej do tworzenia rusztowań skórnych, w  których wykazano jej działanie przeciwdrobnoustrojowe i  obwodowe działanie antynocyceptywne. Hydrożele na bazie pektyny i alantoiny wykazują wysoki potencjał do wydajnego zastosowania w leczeniu ran. Zaletą tej substancji jest możliwość stosowania jej w okolicy warg sromowych.

Kwas hialuronowy

Opis substancji: Kwas hialuronowy to polisacharyd, mający zdolność wiązania wody. Jest składnikiem tkanki łącznej. Substancja składa się z  powtarzających się disacharydów (kwasu D-glukuronowego i N-acetyloglukozaminy).

Działanie: Kwas hialuronowy znajduje szereg zastosowań medycznych, w tym także jako substancja wspomagająca gojenie się ran.

Aspekty farmakologiczne: Kwas hialuronowy wykazuje potencjał normalizacji cech charakterystycznych dla fibroblastów keloidowych, w  tym hiperproliferacji i  wytwarzania czynnika wzrostu. Dochodzi w ten sposób do zmniejszenia zwłóknienia i zmniejszenia manifestacji keloidu. Kwas ten cechuje się dobrą penetracją przez skórę. Kwas hialuronowy po przedostaniu się przez warstwę zewnętrzną kumuluje się w naskórku, co ogranicza jego działanie ogólnoustrojowe. Badania eksperymentalne dotyczące perforacji błony bębenkowej u  szczurów leczonych kwasem hialuronowym wykazały, że nie tylko zamykały się one szybciej, ale także goiły się z  powstawaniem znacznie mniejszych blizn niż u  zwierząt z  grupy kontrolnej.

Leczenie urazów: Kwas hialuronowy jest wykorzystywany w formie żeli i globulek dopochwowych jako wspomaganie w leczeniu stanów atrofii i dystrofii błony śluzowej pochwy.

Chlorheksydyna

Opis substancji: 1,6-di-(4-chlorofenylobiguanido)-heksan, pochodna biguanidu jest syntetycznym antyseptykiem.

Działanie: Substancja ta wykazuje działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne wobec bakterii gram ujemnych, grzybów z rodzaju Candida i niektórych wirusów. Stosowana w celu odkażania powiesznchni ran, pola operacyjnego, oparzeń i błon śluzowych.

Aspekty farmakologiczne: Chlorheksydyna nie wpływa negatywnie na florę bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus) w pochwie. Aktywność chlorheksydyny nie ulega większemu osłabieniu w obecności wydzielin i krwi.

Leczenie urazów: Chlorheksydynę wykorzystuje się w leczeniu urazów krocza głównie jako substancję do odkażania ran powierzchniowych i ran po zabiegach chirurgicznych. Substancja ta często jest składnikiem preparatów złożonych, występujacyh w formie maści, sprayów, płynów na skórę czy globulek dopochwowych stosowanych w głębszych zakażeniach.

Oktenidyna

Opis substancji: Związek kationowo czynny o znacznych właściwościach powierzchniowo czynnych.

Działanie: Działanie oktenidyny opiera się na interakcji z elementami ścian i błon komórkowych drobnoustrojów, powodując lizę i śmierć komórki. Oktenidyna działa bakteriobójczo wobec bakterii Gram-ujemnych, Gram-dodatnich w  (tym MRSA). Jest też aktywna wobec wirusów i grzybów.

Aspekty farmakologiczne: Oktenidyna nie wpływa negatywnie na nabłonek ludzki i proces gojenia. Wskazuje się na wyższą skuteczność w antyseptyczną w porównaniu z innymi substancjami (w tym z chlorheksydyną). Oktenidyna nie wywołuje też działań ogólnoustrojowych, bowiem jest stosowana tylko miejscowo i praktycznie nie wchłania się do krążenia ogólnego.

Leczenie urazów: Oktenidyna jest stosowana w antyseptyce błony śluzowej pochwy. Podobnie jak chlorheksydyna można ją aplikować bezpośrednio na błonę śluzową. Bywa także łączona w preparatach z fenoksyetanolem gdzie znajduje zastosowanie w odkażaniu miejsc intymnych.

Preparaty roślinne

Kora dębu

Opis substancji: Kora dębu (Quercus cortex) pochodzi z gatunków Quercus robur – dąb szypułkowy, Quercus sessilis – dąb bezszypułkowy, z rodziny Fagaceae – bukowate.

Działanie: Zawarte w surowcu garbniki mają działanie ściągające, przeciwzapalne i bakteriobójcze. Odwary stosuje się zewnętrznie jako lek ściągający do płukania jamy ustnej, gardła, w niektórych chorobach ginekologicznych, do przemywania ran i w odmrożeniach.

Aspekty farmakologiczne: Surowiec zawiera garbniki katecholowe, przechodzące w dłużej przechowywanym surowcu we flobafeny, a także katechinę i elogotanoidy, kwasy fenolowe (galusowy, elagowy), triterpeny pochodne friedeliny, węglowodany, flawonoidy i związki żywicowe.

Leczenie urazów: Nasiadówki z kory dębu mogą być stosowane w przypadku urazów poporodowych w celu pielęgnacji okolic intemnych. Przeciwwskazaniem są jednak otwarte rany.

Rumianek

Opis substancji: Koszyczek rumianku (Chamomillae anthodium), pochodzi z rośliny Matricaria recutita – rumianek pospolity, z rodziny Asteraceae – astrowate.

Działanie: ma działanie przeciwzapalne (chamazulen, bisabolol), odkażające (seskwiterpeny – chamazulen), rozkurczające (spiroeter, kumaryny, flawonoidy). Zewnętrznie używany w postaci naparów lub wyciągów alkoholowych do przemywań i kompresów w oparzeniach, w owrzodzeniach skóry, ranach, odleżynach i żylakach odbytu i leczeniu blizn w preparatach złożonych.

Aspekty farmakologiczne: Surowiec zawiera substancje o działaniu przeciwzapalnym i odkażającym, co czyni go potencjalnym dodatkiem do preparatów złożonych wykorzystywanych w leczeniu blizn i ran oraz stanów zapalnych.

Leczenie urazów: Jako składnik preparatów złożonych znajduje zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych zewnętrznych kobiecych narządów płciowych oraz w leczeniu blizn i ran w połączeniu z wyciągami z cebuli i heparyną (jednakże te nie są przeznaczone do stosowania w obszarze krocza, szczególnie do kontaktu z błonami śluzowymi).

Preparaty na okołoporodowe urazy krocza

Bibliografia:

1. Araújo LU, Grabe-Guimarães A, Mosqueira VC, at al. Profile of wound healing process induced by allantoin. Acta Cir Bras, 2010; 25: 460–466. doi: 10.1590/s0102-86502010000500014
2. Biegaj, M. Oktenidyna w leczeniu ran Octenidine in wound healing.
3. Chochowska, M., & Martowski, Ł. FARMAKOLOGIA W TERAPII BLIZN PO OPERACJACH GINEKOLOGICZNYCH I POŁOŻNICZYCH.
4. Conti V, Corbi G, Iannaccone T, at al. Effectiveness and tolerability of a patch containing onion extract and allantoin for cesarean section scars. Front Pharmacol, 2020; 11: 569514. doi: 10.3389/fphar.2020.569514
5. Hoffmann A, Hoing JL, Newman M, et al. Role of hyaluronic acid treatment in the prevention of keloid scarring. J Am Coll Clin Wound Spec, 2013; 4: 23–31. doi: 10.1016/j. jccw.2013.06.001
6. Karowicz-Bilińska, A., Nowak-Markwitz, E., Opala, T., Oszukowski, P., Rechberger, T., & Spaczyński, M. (2014). Ginekologicznego dotyczące zastosowania produktów GINEintima® w ginekologii. Ginekol Pol, 85, 557-559.
7. Kostowski, W., & Herman, Z. S. (Eds.). (2014). Farmakologia: podstawy farmakoterapii: podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
8. Matławska, I. (2005). Farmakognozja. AM w Poznaniu, 328.
9. Namazi MR, Fallahzadeh MK, Schwartz RA. Strategies for prevention of scars: what can we learn from fetal skin? Int J Dermatol, 2011; 50: 85–93. doi: 10.1111/j.1365-4632.2010. 04678.x
10. Nokoorani YD, Shamloo A, Bahadoran M, et al. Fabrication and characterization of scaffolds containing different amounts of allantoin for skin tissue engineering. Sci Rep, 2021; 11: 16164. doi: 10.1038/s41598-021-95763-4
11. Presto S, Wehmeyer A, Filbry A, at al. Stimulation of epidermal regeneration by 5% dexpanthenol-Results of a placebocontrolled double-blind study. Z Hautkr, 2001; 76: 86–91
12. Schmitt L, Marquardt Y, Amann P, at al. Comprehensive molecular characterization of microneedling therapy in a human three-dimensional skin model. PLoS One, 2018; 13: e0204318. doi: 10.1371/journal.pone.0204318
13. Valle KZM, Saucedo Acuña RA, Ríos Arana JV, at al. Natural film based on pectin and allantoin for wound healing: obtaining, characterization, and rat model. Biomed Res Int, 2020; 2020: 6897497. doi: 10.1155/2020/6897497

Data publikacji: 20.03.2025

Data ostatniej aktualizacji: 20.03.2025

Dr n. med. Małgorzata Chochowska - Konsultacja merytoryczna

Fizjoterapeuta. Autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych z dziedziny fizjoterapii uroginekologicznej, neurofizjologii, terapii manualnej i fizykoterapii.Prowadzi badania z zakresu terapii manualnej tkanek miękkich i rozluźniania mięśniowo-powięziowego. Współpracuje z Katedrą Medycyny Społecznej, Zakładem Patofizjologii Narządu Ruchu oraz Katedrą Biofizyki Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.

Jest gorącym zwolennikiem całościowego ujmowania problemów zdrowotnych i głęboko zindywidualizowanego podejścia do Pacjenta.Zawodowo zajmuje się praktyką kliniczną, prowadząc Centrum Fizjoterapii Specjalistycznej KORE w Swarzędzu k. Poznania i specjalizując się w fizjoterapii uroginekologicznej oraz w zakresie terapii manualnej, głównie u osób po urazach narządu ruchu oraz u pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi.

Nieustannie doskonali swój warsztat pracy uczestnicząc w kursach z zakresu terapii manualnej i fizjoterapii.Adiunkt w Zakładzie Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu oraz wykładowca Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii (Pracownia Terapii Manualnej i Masażu).

mgr Łukasz Martowski - Redaktor Medyczny, Farmaceuta

Ukończył farmację na Uniwersytecie Medycznym imienia Piastów Śląskich we Wrocławiu. Autor publikacji naukowych i popularnonaukowych z zakresu farmacji i medycyny. Publikował między innymi w czasopiśmie Pharmacopola. Pasjonat leku roślinnego, etnomedycyny, farmacji klinicznej i historii nauk medycznych. Prywatnie miłośnik futbolu i piwowarstwa.